ಡಾ. ರಾಜಾರಾಂ ಕಾವಳೆ ಇಂಗ್ಲೆಂಡಿನಲ್ಲಿರುವ ಅನಿವಾಸಿ ಭಾರತೀಯ. ಈಗಾಗಲೇ ಅವರು ತಮ್ಮ ಲೇಖನಗಳಿಂದ ಅಲ್ಲಿಯ `ಅನಿವಾಸಿ’ ಭಾರತೀಯರಿಗೆ ಚಿರಪರಿಚಿತರು.
`ಯು.ಕೆ. ಕನ್ನಡ ಬಳಗ’ದ ಆರಂಭದಿಂದಲೂ ಅದರ ಬೆಂಬಲಿಗರಾಗಿ, ಪೋಷಕರಾಗಿ, ಸಂವಹನ ಸೂತ್ರಧಾರರಾಗಿ ಅವಿರತ ದುಡಿಯುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು ಯು.ಕೆ.ಯ ಕನ್ನಡಿಗರ ಹೆಮ್ಮೆ. ಬಳಗದಿಂದ ಅವರು ಸಂಮಾನಿತರಾಗಿದ್ದಾರೆ ಕೂಡ.
ಈ ಅಪರೂಪದ ಲೇಖನದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಜನರಿಗೆ ಪರಿಚಯವಿಲ್ಲದ, ಇಪ್ಪತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಕನ್ನಡ ಯೋಧನೊಬ್ಬನ ಬಗ್ಗೆ ಸ್ವಾರಸ್ಯಕರ ಬರವಣಿಗೆಯನ್ನು ನೀಡಿದ್ದಾರೆ…..
ನಮ್ಮ ಬೆಂಗಳೂರು ಮೆಡಿಕಲ್ ಕಾಲೇಜು ೨೦೦೫ನೆಯ ಡಿಸೆಂಬರ್‌ನಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಸುವರ್ಣ ಮಹೋತ್ಸವವನ್ನು ಆಚರಿಸಿತು. ಈ ಮೂರು ದಿನಗಳ ಆಚರಣೆಯಲ್ಲಿ ನಾನೂ ಪಾಲ್ಗೊಂಡಿದ್ದೆ. ಹಲವು ದಿವಸಗಳ ಮೊದಲೇ ಕಾಲೇಜಿಗೆ ತೆರಳಿ ಸುವರ್ಣ ಮಹೋತ್ಸವದಲ್ಲಿ ಭಾಗಿಯಾಗಲು ಹೆಸರನ್ನು ನೋಂದಾಯಿಸಿ, ಊರಿನಲ್ಲಾಗಿರುವ ಬದಲಾವಣೆಗಳನ್ನು ನೋಡುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ಬಸವನಗುಡಿಯಲ್ಲಿದ್ದ ನನ್ನ ತಮ್ಮನ ಮನೆಗೆ ನಡೆದುಕೊಂಡೇ ಹೋದೆ. ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಕೆ.ಆರ್. ರೋಡ್‌ನಲ್ಲಿ ಹಿಂದೆ ಇದ್ದ ಬೃಹತ್ ಸಾಲುಮರಗಳು ಎಲ್ಲ ಮಾಯವಾಗಿದ್ದವು. ಅವುಗಳ ಬದಲು ಹಾಕಿದ್ದ ಇತರ ಮರಗಳು ದೊಡ್ಡದಾಗಿ ಬೆಳೆದಿದ್ದವು; ನಾನು ಬೆಂಗಳೂರನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಎಷ್ಟು ವರ್ಷಗಳಾಗಿದ್ದವು ಎಂಬುದನ್ನು ಸೂಚಿಸುವಂತೆ. ಆ ರಸ್ತೆಯಲ್ಲಿ ಗುರುತೇ ಸಿಗದಂತಹ ಅನೇಕ ಕಟ್ಟಡಗಳೂ ಗಿಡಗಳೂ ಉದಯಿಸಿ ನಾನು ಎಲ್ಲಿದ್ದೇನೆಂಬ ಬಗ್ಗೆ ನನಗೇ ಸಂಶಯ ಹುಟ್ಟಿಸುತ್ತಿದ್ದವು. ಗಡಿಯಾರದ ಗೋಪುರವಿದ್ದ ನನ್ನ ನೆಚ್ಚಿನ ನ್ಯಾಷನಲ್ ಹೈಸ್ಕೂಲಿನ ಕಟ್ಟಡವು ಅಡ್ಡಲಾಗಿ ಬಂದ ಹೊಸಕಟ್ಟಡದಿಂದ ಮರೆಯಾಗಿತ್ತು. ಹತ್ತಿರವೇ ಇದ್ದ ವಾಣಿವಿಲಾಸ ವೃತ್ತವು ಪಾಳುಬಿದ್ದು ಅದರಲ್ಲಿ ಇದ್ದ `ಐದು ಲಾಂದ್ರದ ಕಂಬ’ ಮುರಿದು ಅಡ್ಡಲಾಗಿ ಬಿದ್ದಿತ್ತು. ಈಗ ಆ ಜಾಗದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಮೇಲುಹಾದಿಯನ್ನು ಕಟ್ಟುತ್ತಿದ್ದರು, ಅದಕ್ಕೆ `ನರಸಿಂಹಯ್ಯ ಫ್ಲೈಓವರ್’ ಎಂಬ ಹೆಸರನ್ನು ಇಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಜಾಗವನ್ನು ದಾಟಿ ಅದೇ ರಸ್ತೆಯಲ್ಲಿ ಮುಂದುವರಿದು ನನ್ನ ತಮ್ಮನ ಮನೆಗೆ ತೆರಳಿದೆ.
ಹಾಗೆ ತೆರಳಬೇಕಾದರೆ, ಅಲ್ಲೇ ಇದ್ದ ಅಡ್ಡರಸ್ತೆ ಹೆಚ್.ಬಿ. ಸಮಾಜ ರಸ್ತೆಯ ಮೂಲೆಗೆ ಬಂದು ನಿಂತಾಗ, ನನ್ನ ಮನಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಹಳೆಯ ನೆನಪುಗಳು ಓತಪ್ರೋತ ಹರಿಯತೊಡಗಿದವು. ನನ್ನ ಕಣ್ಣುಗಳು ಮಂಜಾದವು, ನನ್ನ ಕಿವಿಗಳು ಮಂದವಾದವು, ಚಲಿಸುತ್ತಿದ್ದ ವಾಹನಗಳು ಸ್ತಬ್ಧವಾದವು. ನನ್ನ ಮನಸ್ಸು ಒಮ್ಮೆಲೆ ನನ್ನನ್ನು ಬಾಲ್ಯಕ್ಕೆ ಕೊಂಡೊಯ್ಯಿತು.
ಪೊಲೀಸಿನ ಗುಂಡಿಗೆ ಹತನಾದ ಯುವಕ
ಆ ದಿನ ವರಮಹಾಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ಹಬ್ಬದ ದಿನವಾಗಿತ್ತು. ನಮಗೆಲ್ಲರಿಗೂ ಸಂಭ್ರಮವೇ ಸಂಭ್ರಮ. ನಮ್ಮ ಮನೆ, ಚಿಕ್ಕಪ್ಪನವರ ಮತ್ತು ಸೋದರತ್ತೆಯ ಮನೆಗಳು ಒಂದರ ಪಕ್ಕ ಒಂದರಂತೆ ಇದ್ದವು. ಒಳ ಕಾಂಪೌಂಡುಗಳಲ್ಲಿದ್ದ ಗೇಟುಗಳ ಮೂಲಕ ತೆರಳಿ ನಾವು ನೆಂಟರೆಲ್ಲರೂ ಮಕ್ಕಳ ಸಮೇತ ನಮ್ಮ ಸೋದರತ್ತೆಯವರ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಊಟಕ್ಕೆ ಕುಳಿತಿದ್ದೆವು. ರುಚಿಯಾದ ಊಟವನ್ನು ಎಲ್ಲರೂ ಸವಿಯುತ್ತಿದ್ದೆವು. ನಾವು ಮಕ್ಕಳೂ ಸೇರಿ ಎಲ್ಲರೂ ನಿಶ್ಶಬ್ದವಾಗಿ ಊಟಮಾಡುತ್ತಿದ್ದೆವು. ಜನ ಮತ್ತು ವಾಹನಗಳ ಸಂಚಾರವಿಲ್ಲದ್ದರಿಂದ ಇಡೀ ಊರೇ ನಿಶ್ಶಬ್ದವಾಗಿತ್ತು.
ಹೀಗಿರುವಾಗ ಇದ್ದಕ್ಕಿದ್ದಹಾಗೆ, `ಠಫಾರ್, ಠಫಾರ್’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವು ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಮರುಧ್ವನಿಸಿ ಕಾಗೆಗಳ `ಕಾ-ಕಾ’ ಕಿರುಚಾಟದೊಂದಿಗೆ ಕೇಳಿಸಿದವು. ಹಿರಿಯರು ಅದು ಬಂದೂಕದ ಶಬ್ದವೆಂದರು. ಊಟಮಾಡುತ್ತಿದ್ದವರೆಲ್ಲರೂ ಕೈಗಳನ್ನು ಅರ್ಧಕ್ಕೇ ನಿಲ್ಲಿಸಿದರೆ, ಹಿರಿಯರೆಲ್ಲರೂ ಮಕ್ಕಳಾದ ನಮ್ಮೆಲ್ಲರ ಕಡೆಗೆ ಕಣ್ಣುಹಾಯಿಸಿದರು. ಎಲ್ಲಾ ಸಣ್ಣಮಕ್ಕಳು ಅಲ್ಲಿದ್ದೆವು. ಆದರೆ ನಮಗಿಂತ ಸ್ವಲ್ಪ ಹಿರಿಯರಾದ ನಮ್ಮ ಅಣ್ಣಂದಿರಿಬ್ಬರು ಮತ್ತು ಸೋದರತ್ತೆಯ ಮಗನೂ ಸೇರಿ ಮೂವರು ಅಲ್ಲಿ ಇರಲಿಲ್ಲ! ತಕ್ಷಣ ನಮ್ಮ ತಂದೆ, ಚಿಕ್ಕಪ್ಪ ಮತ್ತು ಸೊದರತ್ತೆ ಊಟವನ್ನು ಅರ್ಧಕ್ಕೇ ನಿಲ್ಲಿಸಿ ಈ ಮೂರು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಹುಡುಕಲು ಹೊರಟರು. ಬಸವನಗುಡಿಯಲ್ಲಿರುವ ಮನೆಗಳಿಗೆಲ್ಲಾ ಕಾಂಪೌಂಡುಗಳಿದ್ದು, ಎಲ್ಲಾ ಮನೆಗಳ ಹಿಂಬದಿಯಲ್ಲಿ `ಕನ್ಸರ್ವೆನ್ಸಿ ರಸ್ತೆ’ಯೆಂಬ ಸಣ್ಣ ರಸ್ತೆಗಳಿದ್ದವು. ಈ ರಸ್ತೆಗಳ ಮೂಲಕ ಈ ಹಿರಿಯರು ಈ ಅಲೆಮಾರಿ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಕೆ.ಆರ್. ರಸ್ತೆಯ ಹಿಂಬದಿಯ ರಸ್ತೆಯಲ್ಲಿ ಕಂಡು ಅವರನ್ನು ಒದೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಎಳೆದುಕೊಂಡು ಮನೆಗೆ ಸೇರಿದರು.
ಅಲ್ಲಿ ಪೊಲೀಸಿನವರ ಗುಂಡಿಗೆ ಒಬ್ಬ ಯುವಕ ಹತನಾಗಿದ್ದ. ಹತನಾದ ಆ ಯುವಕ ನಮ್ಮ ಮನೆಯ ಬಳಿಯೇ ವಾಸಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ `ದಾಸಿ’ ಎಂಬ ಜಟಕಾಗಾಡಿ ಚಾಲಕನ ಮಗನೆಂದೂ, ಗುಂಡಿನೇಟಿಗೆ ರಸ್ತೆಯಲ್ಲಿ ಬಿದ್ದಿದ್ದ ಆ ಯುವಕನನ್ನು ಪೊಲೀಸಿನವರು ಎಳೆದು ತಮ್ಮ ವ್ಯಾನಿನೊಳಗೆ ಹೇರಿಸಿದ್ದನ್ನು ತಾನು ಸ್ವತಃ ನೋಡಿದೆನೆಂದೂ ನಮ್ಮ ದೊಡ್ಡಣ್ಣನಿಂದಲೇ ತಿಳಿಯಿತು.
ಹಿನ್ನೆಲೆ
ಪೊಲೀಸಿನವರು ಏತಕ್ಕೆ ಗುಂಡುಹಾರಿಸಿದರು? ಆ ಬಡಪಾಯಿ ಜಟಕಾಗಾಡಿಯ ಚಾಲಕನ ಮಗನನ್ನೇ ಏಕೆ ಕೊಂದರು? – ಎಂಬ ವಿಚಾರಗಳಿಗೆ `ದಾಸಿ’ ಎಂಬ ಆ ಚಾಲಕನ ವಿಚಾರ ಮತ್ತು ಅಂದಿನ ಮೈಸೂರು ರಾಜ್ಯದ ಚರಿತ್ರೆಯನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪ ಅರಿಯುವುದು ಇಲ್ಲಿ ಅವಶ್ಯ.
ಈಗ ಯೂರೋಪಿನಾದ್ಯಂತ ಮೊದಲನೆಯ ಮಹಾಯುದ್ಧದ (೧೯೧೪-೧೯೧೮) ಶತಾಬ್ದವನ್ನು ಆಚರಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಆ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಲಕ್ಷಾಂತರ ಸಾಮಾನ್ಯ ಯೋಧರು ಬ್ರಿಟಿಷರ ಸೈನ್ಯಕ್ಕೆ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದ್ದರು. ಅವರಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಕನ್ನಡಿಗರೂ ಇದ್ದರು. ಆದರೂ ಈ ಭಾರತದ ಯೋಧರನ್ನು ಆಗ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಈಗಲೂ ಕೂಡ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮನ್ನಿಸಿ ಗಣನೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವವರು ಅತಿವಿರಳ. ಅದೇಕೆಂದರೆ ಬ್ರಿಟಿಷರ ಮತ್ತು ಅವರಿಗೆ ಸಂಬಂಧಪಟ್ಟ ಯಾವುದೇ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ಒಂದೇ ಹೊಡೆತದಲ್ಲಿ ತಿರಸ್ಕರಿಸುವುದು ಅವರಿಗೆ ಒಂದು ಭೂಷಣ. ಈ ತಿರಸ್ಕಾರದ ಭಾವನೆಯಲ್ಲಿ ತ್ಯಾಗಮಾಡಿದ ಭಾರತದ ಆ ಯೋಧರನ್ನು ಮರೆತುಬಿಟ್ಟಿದ್ದೇವೆ. ಗಾಂಧಿ ಕೂಡ ಈ ಯೋಧರನ್ನು ಯುದ್ಧಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸುವುದಕ್ಕೆ ತಮ್ಮ ಸಮ್ಮತವನ್ನು ನೀಡಿದ್ದರು. ಆದರೂ ಆಗಿನ ಜನತೆಯು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಗಳಿಸಲು ಪ್ರೇರಿತರಾಗಿ, ಬ್ರಿಟಿಷರ ಆಡಳಿತದ ಸರ್ಕಾರ ಮತ್ತು ಸೈನ್ಯದಲ್ಲಿ ಕೆಲಸಮಾಡುವವರನ್ನು ಭಾರತದ ವೈರಿಗಳು ಎಂದೇ ಪರಿಗಣಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಆದ್ದರಿಂದ ಈ ಯೋಧರನ್ನು ಮರೆತಿರುವುದರಲ್ಲಿ ಏನೂ ಆಶ್ಚರ್ಯವಿಲ್ಲ.
ಒಂದು ವೇಳೆ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಬ್ರಿಟಿಷರು ಅಥವಾ ಇತರ ಯೂರೋಪಿಯನ್ನರು ಬರದೇ ಹೋಗಿದ್ದರೆ ಭಾರತವು ಯಾವ ತರಹ ವಿವಿಧ ವಿಭಾಗಗಳಾದ ರಾಜ್ಯಗಳಾಗುತ್ತಿತ್ತು ಅಥವಾ ಯಾವ ರೀತಿಯ ದೇಶವಾಗುತ್ತಿತ್ತು ಎಂಬುದನ್ನು ಯೋಚಿಸುವುದು ಈ ನನ್ನ ಲೇಖನಕ್ಕೆ ಸಂಗತವಾದುದಲ್ಲ.
ದಾಸಪ್ಪ
ಮೊದಲನೆಯ ಮಹಾಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಪಾಲ್ಗೊಂಡಿದ್ದ ಒಬ್ಬ ಭಾರತದ ನಿವೃತ್ತ ಯೋಧನನ್ನು ನಾನು ಕಂಡಿದ್ದೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಆತ ನಮ್ಮ ಮನೆತನ ಮತ್ತು ಸಮುದಾಯಕ್ಕೆ ಬಹಳ ಬೇಕಾದವನಾಗಿದ್ದ. ಆತನ ಹೆಸರು ದಾಸಪ್ಪ. ಆತ ಈಜಿಪ್ಟಿನ ಕದನದಲ್ಲಿ ಎಡಗಾಲಿಗೆ ಗಾಸಿಗೊಂಡು ಊನನಾಗಿ ಕುಂಟುತ್ತಿದ್ದ. ನಡೆಯುವಾಗ ಅವನು ಬಗ್ಗಿ ಎಡಗಾಲಿನ ಮಂಡಿಯ ಮೇಲೆ ತನ್ನ ಕೈಯನ್ನು ಊರಿ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ. ಅವನು ಖಾಕಿಬಟ್ಟೆಯ ರುಮಾಲನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದ. ಅದರ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಬಟ್ಟೆಯ ಒಂದು ಕೊನೆ ಕಿರೀಟದ ಗರಿಯಂತೆ ನಿಂತಿರುತ್ತಿತ್ತು ಮತ್ತು ಬಟ್ಟೆಯ ಹಿಂಭಾಗವು ಬಾಲದಂತೆ ಇಳಿಬಿಟ್ಟಿರುತ್ತಿತ್ತು. ಆತ ಬಹು ದಟ್ಟವಾದ ಕಪ್ಪಾದ ಹುರಿಮೀಸೆಯನ್ನು ಬಿಟ್ಟಿದ್ದ. ಅವನ ಖಾಕಿ ಅಂಗಿ ಮತ್ತು ಶರಾಯಿಗಳಿಗೆ ಹೊಳೆಯುವ ಹಿತ್ತಾಳೆ ಗುಂಡಿಗಳಿದ್ದವು. ಒಂದು ಸಣ್ಣ ಪದಕವನ್ನೂ ತನ್ನ ಅಂಗಿಗೆ ಸಿಗಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದ. ಅವನು ನಿವೃತ್ತನಾಗಿದ್ದರೂ ಸೈನ್ಯದ ಸಮವಸ್ತ್ರವನ್ನು ಧರಿಸುತ್ತಿದ್ದ. ಈ ಸುಯೋಗಕ್ಕೆ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಮಿಲಿಟರಿಯವರು ವಿಶೇಷ ಸವಲತ್ತನ್ನು ಅವನಿಗೆ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದರು. ಆತ ಮಾಗಡಿ (ಎರಡನೇ) ಕೆಂಪೇಗೌಡನ ಸಂತತಿಯವನೆಂದೂ ಮತ್ತು ಅವನ ಮನೆತನದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲರೂ ಸೈನಿಕರೆಂತಲೂ ಆತ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದ.
ದಾಸಪ್ಪನ ಮಗ ಪೊಲೀಸಿನ ಗುಂಡಿಗೆ ಬಲಿಯಾದ ಸ್ಥಳ.
ಹೆಚ್. ಬಿ. ಸಮಾಜ ರಸ್ತೆ ಮತ್ತು ಕೆ.ಆರ್. ರೋಡು ಸೇರುವ ಜಾಗ (ಚಿತ್ರ: ಸುಂದರ್‌ರಾಜ್ ಕಾವಳೆ)
ಆತನನ್ನು ನಾನು ಮೊದಲು ನೋಡಿದ್ದು ಯಾವಾಗ ಎಂಬುದು ನನಗೆ ಜ್ಞಾಪಕವಿಲ್ಲ, ಏಕೆಂದರೆ ನನಗೆ ಆಗಿನ್ನೂ ಎರಡು ಅಥವಾ ಮೂರು ವರ್ಷಗಳ ವಯಸ್ಸು. ನನಗೆ ಅರಿವು ಮತ್ತು ತಿಳಿವಳಿಕೆಗಳು ಬಂದಾಗಿನಿಂದಲೂ ದಾಸಪ್ಪನನ್ನು ನೋಡಿದ್ದೆ. ಆದುದರಿಂದಲೇ ಆತನ ಶಾರೀರಿಕ ಲಕ್ಷಣದ ವಿವರಣೆಯು ನನಗೆ ಇನ್ನೂ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಜ್ಞಾಪಕವಿದೆ. ಆತನು ಯಾವ ಬಿರುದು ಸನ್ಮಾನಗಳನ್ನೂ ಗಳಿಸಿದ ಸೇನಾಧಿಕಾರಿಯಲ್ಲ. ಯುದ್ಧದ ಯೋಧರಿಗೆ ಆಸರೆ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದ ಸೈನ್ಯದ ಕಾಲಾಳು. ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸೈನ್ಯದ `ಅಶ್ವಪಡೆ'(Cavalry)ಯಲ್ಲಿ ಕುದುರೆಗಳನ್ನು ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುವ ಪ್ಯಾದೆಯಾಗಿದ್ದನು.
ದಾಸಪ್ಪನನ್ನು ಎಲ್ಲರೂ `ದಾಸಿ’ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಅದು ಅವನ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಇಟ್ಟ ಅಡ್ಡನಾಮವಿದ್ದಿರಬಹುದು. ನಾವೆಲ್ಲರೂ ಅವನನ್ನು ಯಾವಾಗಲೂ `ದಾಸಿ’ ಎಂದೇ ಕರೆಯುತ್ತಿದ್ದೆವು. ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಊನನಾಗಿದ್ದುದರಿಂದ ಆತನನ್ನು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಮಿಲಿಟರಿಯು ನಿವೃತ್ತಗೊಳಿಸಿ ಆತನಿಗೆ ಮೈಸೂರು ಟಾಂಗಾ ತರಹದ ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಜಟಕಾಬಂಡಿಯನ್ನು ಕುದುರೆಯ ಸಹಿತ ಪಿಂಚಿಣಿಯೊಂದಿಗೆ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದರು. ಅದರ ಜೊತೆಗೆ ಗಾಡಿಯ ದುರಸ್ತಿಗೆ, ಕುದುರೆಯ ಸಂರಕ್ಷಣೆಗೆ ಮತ್ತು ಆತನ ಮೀಸೆಯನ್ನು (ಆಗಿನ ಮಿಲಿಟರಿಯ ನಿಯಮದಂತೆ) ಬೆಳೆಸಿ ಅದಕ್ಕೆ ಕಪ್ಪುರಂಗನ್ನು ಲೇಪಿಸಲು `ಮೀಸೆಯ ಭತ್ಯ’ವನ್ನೂ ಅವನಿಗೆ ಜೀವನಾಂಶದೊಂದಿಗೆ ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಬ್ರಿಟಿಷ್ ದಂಡು ನೇರವಾಗಿ ಇಂಗ್ಲೆಂಡಿನ ಸರ್ಕಾರದ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿದ್ದುದರಿಂದ ಈ ಪಿಂಚಿಣಿಗಳು ದಾಸಪ್ಪನಿಗೆ ನೇರವಾಗಿ ಲಂಡನ್ನಿನಿಂದ ಬರುತ್ತಿದ್ದವು.
ಬಸವನಗುಡಿಯಲ್ಲಿದ್ದ ನಮ್ಮ ಮನೆಯ ಹತ್ತಿರವೇ ಇದ್ದ, ಪಕ್ಕದ ರಸ್ತೆಯ ಒಳಭಾಗದ ಓಣಿಯಲ್ಲಿದ್ದ ಒಬ್ಬರ ಮನೆಯ ಗಾಡೀಖಾನೆಯಲ್ಲಿ ಆತನು ತನ್ನ ಹೆಂಡತಿ ಮತ್ತು ಮಗನೊಂದಿಗೆ ವಾಸವಾಗಿದ್ದ. ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಬಸವನಗುಡಿಯಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ನಿವೃತ್ತ ಉನ್ನತ ಸರ್ಕಾರೀ ಅಧಿಕಾರಿಗಳೂ ಅಲ್ಲದೆ ನಮ್ಮ ಮನೆತನದ ಹಾಗೆ ಅನೇಕ ಮಧ್ಯಮವರ್ಗದವರೂ ನೆಲೆಸಿದ್ದರು. ಹಲವಾರು ಗಣ್ಯರು ಮೋಟಾರು ವಾಹನಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಕುದುರೆಯ ಕೋಚ್‌ಗಾಡಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರು. ಆದರೆ ನಮ್ಮ ಮನೆತನದವರ ಹಾಗೆ ಇದ್ದ ಅನೇಕ ಸಂಸಾರಗಳಿಗೆ `ದಾಸಿ’ಯ ಗಾಡಿ ಮತ್ತು ಇತರ ಜಟಕಾಗಾಡಿಗಳೇ ಮುಖ್ಯ ಸಾರಿಗೆಗಳಾಗಿದ್ದವು.
ದಾಸಿಯು ನಮಗೆ ಎಷ್ಟು ಪರಿಚಿತನಾಗಿದ್ದನೆಂದರೆ ಅನೇಕ ಸಲ ನಾನು ನನ್ನ ಶಾಲೆಯಿಂದ ಮನೆಗೆ ಹಿಂದಿರುಗುತ್ತಿದ್ದಾಗ ದಾಸಿಯೂ ತನ್ನ ಗಾಡಿಯಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಮನೆಗೆ ಹಿಂತಿರುಗುತ್ತಿದ್ದ. ಅವನು ನನ್ನನ್ನು ನೋಡಿ, `ಏಯ್ ರಾಜಪ್ಪಾ, ಬಾಪ್ಪ, ನನ್ ಗಾಡಿಯಾಕ್ಕೆ ಕೂಂಡ್ರಪ್ಪ’ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಿದ್ದ. ಅದಕ್ಕೆ ನಾನು, `ಪರವಾಗಿಲ್ಲ ದಾಸೀ, ನಾನು ನಡಕೊಂಡೇ ಮನೆಗೆ ಹೋಗುತ್ತೀನಿ’ ಅಂದ್ರೆ ಅವನು, `ಅದ್ಯಾಕ್ಕ? ನೀನು ಕುಂಡ್ರೂನೂ ನನ್ ಕುದ್ರೆ ಮನೀಕಡೆ ಓಯ್ತದೆ, ಕುಂಡ್ರದೆ ಇದ್ರೂನು ಓಯ್ತದೆ, ಬಾ ಇತ್ಲಾಗ್ ಬಂದ್ ಕುಂಡ್ರು’ ಎಂದು ನನಗೆ ಒತ್ತಾಯಿಸುತ್ತಿದ್ದ.
ಕರಗದ ಜತೆಗೆ ದೋಸೆಯ ಸ್ವಾದ
ನಾನು ಮತ್ತು ನನ್ನ ಸಹೋದರ ಸಹೋದರಿಯರೆಲ್ಲರೂ ಬಹಳ ಚಿಕ್ಕ ವಯಸ್ಸಿನವರಾಗಿದ್ದುದರಿಂದ ನಾವೆಲ್ಲ, ಎಂಟು ಮಕ್ಕಳೂ, ದಾಸಿ ಗಾಡಿಯಲ್ಲಿ ಒಟ್ಟಾಗಿ ನಮ್ಮ ಅಮ್ಮನೊಂದಿಗೆ ಕೂಡುತ್ತಿದ್ದೆವು. ನನ್ನ ಇಬ್ಬರು ಅಣ್ಣಂದಿರು ದಾಸಿಯ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಜಟಕಾದ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಮುಮ್ಮುಖವಾಗಿ ಕೂರುತ್ತಿದ್ದರು. ನಮ್ಮ ತಂದೆ ಮತ್ತು ಸೋದರಮಾವ ತಮ್ಮ ಸೈಕಲ್‌ಗಳ ಮೇಲೆ ನಮ್ಮನ್ನು ಹಿಂಬಾಲಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಹೀಗಿತ್ತು ನಮ್ಮ ಮೆರವಣಿಗೆ. ಮಿನರ್ವಾ ಟಾಕಿಸ್, ಶಿವಾಜಿ ಟಾಕಿಸ್, ಸಿಟಿ ಟಾಕಿಸ್, ಪ್ರಭಾತ್ ಟಾಕಿಸ್‌ಗಳಂತಹ ಸಿನಿಮಾಟಾಕಿಸ್‌ಗಳಿಗೆ ಪ್ರತಿ ತಿಂಗಳೂ ಹೊಸದಾಗಿ ಬರುತ್ತಿದ್ದ ಸಿನಿಮಾಗಳಿಗೆ ನಮ್ಮ ಮೆರವಣಿಗೆ ಸಾಗುತ್ತಿತ್ತು.
ಆಗಿನ ಬೆಂಗಳೂರು ಕರಗ
ಸಿಟಿ ಮಾರ್ಕೆಟ್‌ನ ಪಕ್ಕದಲ್ಲೇ ಇದ್ದ, ಡಾಕ್ಟರಾಗಿದ್ದ ನಮ್ಮ ತಂದೆಯವರ ಶಾಪಿಗೆ ಹೋಗುವುದೆಂದರೆ ನಮಗೆ ಬಹಳ ಸಂಭ್ರಮ. ಇದನ್ನು ಯಾವಾಗಲೂ ಎದುರು ನೋಡುತ್ತಿದ್ದೆವು. ಏಕೆಂದರೆ ನಮ್ಮ ತಂದೆಯವರ ಶಾಪಿನ ಪಕ್ಕದಲ್ಲೇ ಒಂದು `ಹೊಟೆಲ್’ ಇದ್ದಿತ್ತು. ಶಾಪಿನ ಒಳ ಕೊಠಡಿಯ ಹಿಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಬಾಗಿಲಿತ್ತು. ಅದನ್ನು ತೆರೆದರೆ ಹೊಟೆಲ್‌ನ ಅಡುಗೆಮನೆಗೆ ಒಯ್ಯುತ್ತಿತ್ತು. ಅಲ್ಲಿಂದ ನೇರವಾಗಿ ನಮ್ಮೆಲ್ಲರಿಗೂ ಸರಾಗವಾಗಿ ದೋಸೆಗಳು ಒದಗುತ್ತಿದ್ದವು. ಆ ದೋಸೆಗಳಂತಹ ರುಚಿಯನ್ನು ನಾನು ಯಾವ ಸ್ಥಳದಲ್ಲೂ ಇನ್ನೂ ಕಂಡಿಲ್ಲ. ದೋಸೆಯ ರುಚಿಯೊಂದೇ ಅಲ್ಲ ನಮಗೆ ಆಕರ್ಷಣೆ, ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಕರಗದ ರಥಗಳ ಮೆರವಣಿಗೆಯನ್ನು ನೋಡುವುದೂ ನಮಗೆ ವಿಶೇಷ.
ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಕರಗ ದೊಡ್ಡಪೇಟೆಯ ಧರ್ಮರಾಯನ ದೇವಸ್ಥಾನದಿಂದ ಹೊರಟು ಸಿಟಿಮಾರ್ಕೆಟ್‌ನ ಮುಂದೆ ಸಾಗಿ ನಮ್ಮ ತಂದೆಯವರ ಶಾಪಿನ ಮುಂದೆ ಬಂದು, ಅರಳೆಪೇಟೆ, ಚಿಕ್ಕಪೇಟೆ, ಬಳೆಪೇಟೆ ಮತ್ತು ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಇತರ ಹಳೆಯಪೇಟೆಗಳನ್ನು ಸುತ್ತಿ ಪುನಃ ಧರ್ಮರಾಯನ ದೇವಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಹಿಂತಿರುಗುತ್ತಿತ್ತು. ಕರಗವು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮಧ್ಯರಾತ್ರಿ ಹೊರಟು ಸೂರ್ಯೋದಯಕ್ಕೆ ಮುಂಚೆ ತನ್ನ ಚಾಲನೆಯನ್ನು ಮುಗಿಸುವುದು. ನಾವುಗಳೆಲ್ಲರೂ ಬಹು ಚಿಕ್ಕವರಾಗಿದ್ದುದರಿಂದ ನಮ್ಮನ್ನು ಕರಗ ನೋಡಲು ನಮ್ಮ ತಂದೆಯವರು ಕರೆದೊಯ್ಯುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಪ್ರತಿ ವರ್ಷವೂ ಬೆಳಗ್ಗೆ ಎಂಟು ಗಂಟೆಯ ಮೇಲೆ ಹೊರಡುತ್ತಿದ್ದ ವಿವಿಧ ಅಲಂಕೃತ ರಥಗಳ ಮೆರವಣಿಗೆಯನ್ನು ನೋಡುತ್ತಿದ್ದೆವು; ಜೊತೆಗೆ ದೋಸೆಯ ಸ್ವಾದವೂ ಲಭಿಸುತ್ತಿತ್ತು.
ಕರಗದ ಹುಣ್ಣಿಮೆಗೆ ಹಿಡಿದ `ಗ್ರಹಣ’!
ಒಂದು ಸಲ ಕರಗದ ಹುಣ್ಣಿಮೆಯ ರಾತ್ರಿ ಚಂದ್ರಗ್ರಹಣವೂ ಆಗಿತ್ತು. ಆದುದರಿಂದ ಕರಗವು ಗ್ರಹಣ ಮುಗಿದ ಮೇಲೆ ಬೆಳಗ್ಗೆ ಐದುವರೆಗೆ ಹೊರಡುವುದಾಗಿತ್ತು. ಇದರಿಂದ ನಮ್ಮಂತಹ ಸಣ್ಣಮಕ್ಕಳಿಗೆ ನಿಜವಾದ `ಕರಗ’ವನ್ನು ನೋಡುವ ಅವಕಾಶ ಒದಗಲು ನಮ್ಮ ತಂದೆಯವರು `ದಾಸಿ’ಗೆ ನಮ್ಮನ್ನೊಯ್ಯಲು ಬೆಳಗ್ಗೆ ಐದು ಗಂಟೆಗೇ ನಮ್ಮ ಮನೆಗೆ ಬರಲು ಹೇಳಿದ್ದರು. ನಿಷ್ಠಾವಂತ ದಾಸಿಯು ಬೆಳಗ್ಗೆ ನಾಲ್ಕು ಗಂಟೆಯ ಕತ್ತಲೆಯಲ್ಲೇ ತನ್ನ ಗಾಡಿಯೊಂದಿಗೆ ನಮ್ಮ ಮನೆಯ ಮುಂದೆ ಬಂದು ತೂಕಡಿಸುತ್ತಾ ಕಾಯುತ್ತಿದ್ದ.
ನಾವೆಲ್ಲರೂ ಐದು ಗಂಟೆಗೆ ಗಾಡಿಯನ್ನೇರಿ ಹೊರಟು ವಿಶ್ವೇಶ್ವರಪುರದ ಬಳಿ ಬಂದಾಗ, ಇನ್ನೇನು ಬೆಳಕು ಹರಿಯತೊಡಗಿತು ಎನ್ನುವಾಗ ಅದೇ ವೇಳೆಗೆ ಒಬ್ಬ ಪೊಲೀಸಿನವನು ನಾವಿದ್ದ ಗಾಡಿಯನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿ, ಗಾಡಿಗೆ ಲೈಟಿಲ್ಲದೆ ಓಡಿಸುತ್ತಿರುವುದರಿಂದ ಜುಲ್ಮಾನೆಯನ್ನು ಕೊಡಬೇಕೆಂದು ದಾಸಿಗೆ ಒತ್ತಾಯಿಸಿದ. ಹಿಂದಿನ ವರ್ಷದಲ್ಲಿ ಆಗತಾನೇ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಬಂದು ಸರ್ಕಾರವು ಬದಲಾಗಿತ್ತು. ಈ ಬದಲಾವಣೆಯ ಅಲ್ಲೋಲಕಲ್ಲೋಲದಲ್ಲಿ ದಾಸಿಯ ಪಿಂಚಿಣಿಗಳೆಲ್ಲವೂ ಮಾಯವಾಗಿದ್ದವು. ದಾಸಿಗೆ ದಾರಿದ್ರ್ಯವು ಎದುರುನೋಡುತ್ತಿತ್ತು. ಈ ಪೊಲೀಸಿನವನ ಕಿರುಕುಳಕ್ಕೆ ರೋಸಿಹೋಗಿ ದಾಸಿ ಅವನಿಗೆ ಬಯ್ಯತೊಡಗಿದ, `ಈ ಸರ್ಕಾರ ಬಂದು ನನ್ನ ಪಿಂಚಿಣಿಗಳನ್ನೆಲ್ಲಾ ಕಸಿದು ನನ್ನನ್ನು ದರಿದ್ರನನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿದ್ದಲ್ಲದೇ ಈಗ ನನ್ನ ಬಳಿಯಿರುವ ಪುಡಿಕಾಸಿನ ಮೇಲೂ ನಿನ್ನ ಕಣ್ಣು’ ಎಂದು ಹೇಳಿ, ಇಲ್ಲಿ ಬರೆಯುವುದಕ್ಕಾಗದ ವಾಕ್ಯಗಳಿಂದ ಅವನನ್ನು ಬಯ್ಯತೊಡಗಿದ. ಅಷ್ಟುಹೊತ್ತಿಗೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಬೆಳಕುಹರಿದು ಹಲವು ಜನ ಸೇರಲು ಪೊಲೀಸಿನವನು ಅಲ್ಲಿಂದ ಕಾಲ್ತೆಗೆದ. ಆದರೂ ನಾವುಗಳೆಲ್ಲಾ ಕರಗವನ್ನು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲು ನೋಡಿದೆವು.
ಅದೇ ವರ್ಷ, ಅಂದರೆ ೧೯೪೮ರ ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ ಇರಬಹುದು, ಮೈಸೂರು ಮಹಾರಾಜರು ಭಾರತಕ್ಕೆ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಬಂದಿದ್ದರೂ ತಮ್ಮ ರಾಜ್ಯಭಾರವನ್ನು ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಅಧೀನವಾಗಿ ಒಪ್ಪಿಸಲು ತಡಮಾಡಿದ್ದರು. ಬ್ರಿಟಿಷರ ಆಳ್ವಿಕೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಭಾರತದ ಅನೇಕ ರಾಜರುಗಳಾಳುತ್ತಿದ್ದ ರಾಜ್ಯಗಳನ್ನು, ಯೂರೋಪಿನಲ್ಲಿದ್ದಂತಹ ಸ್ವತಂತ್ರ ರಾಜ್ಯಗಳ ಹಾಗೆ ಮಾರ್ಪಡಿಸಲು ಅಂದಿನ ಮಹಾರಾಜರುಗಳು ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದೊಂದಿಗೆ ಸಂಧಾನಮಾಡಲು ವ್ಯವಹರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಆದರೆ ಆ ಮಹಾರಾಜರುಗಳಲ್ಲೇ ಒಮ್ಮತವಿಲ್ಲದಿರಲು ಆ ಸಂಧಾನ ಕುಸಿದುಬಿದ್ದಿತು.
ಇದೇ ಕಾರಣದಿಂದ ಮೈಸೂರು ಮಹಾರಾಜರು ತಡಮಾಡಿದ್ದರು ಎಂಬುದು ಒಂದು ಮಾತು. ಆದುದರಿಂದ ಮೈಸೂರು ಪ್ರಾಂತದ ಬೆಂಗಳೂರು, ಮೈಸೂರು ಮತ್ತು ಇತರ ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ಮಹಾರಾಜರ ಸರ್ಕಾರದ ವಿರುದ್ಧ ತೀವ್ರವಾದ ಚಳವಳಿಗಳು ಆರಂಭವಾದವು. ಬೆಂಗಳೂರಿನಾದ್ಯಂತ ಕರ್ಫ್ಯೂ ಆರ್ಡರನ್ನು ಹಾಕಿದ್ದರು. ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಬಸವನಗುಡಿಯ ನ್ಯಾಶನಲ್ ಹೈಸ್ಕೂಲಿನ ಬಳಿ ಮತ್ತು ಫೋರ್ಟ್ ಹೈಸ್ಕೂಲಿನ ಬಳಿ ಈ ಚಳವಳಿಯು ವೈಪರೀತ್ಯಕ್ಕೇರಿ, ಪೊಲೀಸಿನವರ ಹತೋಟಿಯನ್ನು ಮೀರಿ ಜನಗಳ ಪ್ರಾಣ ಮತ್ತು ಸ್ವತ್ತುಗಳಿಗೆ ಹಾನಿಯುಂಟಾಗುವ ಸಂಭವವು ತೀವ್ರವಾಗಿರಲು, ಪೊಲೀಸಿನವರು ಚಳವಳಿಗಾರರನ್ನು `ವೀಕ್ಷಿದಾಕ್ಷಣ ಗುಂಡುಹಾರಿಸಿ ಕೊಲ್ಲುವ’ ಆಜ್ಞೆಯನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತಂದಿದ್ದರು.
Old soldiers never die, they just fade away!
ವರಮಹಾಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ಹಬ್ಬದ ಪ್ರಯುಕ್ತ ಅಂದು ದಾಸಿ ಸಂಭ್ರಮದಿಂದ ಸ್ನಾನಮಾಡಲು ಸಿದ್ಧನಾಗಿದ್ದ. ಸ್ನಾನ ಮಾಡಲು ಸೋಪಿಲ್ಲದುದರಿಂದ ಆತ ತನ್ನ ಮಗನನ್ನು ಸೋಪನ್ನು ತರಲು ಅಂಗಡಿಗೆ ಕಳುಹಿಸಿದ್ದ. ಹತ್ತಿರವೇ ಇದ್ದ ಸಣ್ಣ ಅಂಗಡಿಯು ಮುಚ್ಚಿದ್ದುದರಿಂದ ಆತನ ಮಗ ಗಾಂಧಿಬಜಾರಿಗೆ ತೆರಳಿದ. ಹೋಗುವ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ, ಹೆಚ್.ಬಿ. ಸಮಾಜ ರಸ್ತೆ ಮತ್ತು ಕೆ.ಆರ್. ರೋಡ್ ಸೇರುವ ಜಾಗದಲ್ಲಿ `ವೀಕ್ಷಿದಾಕ್ಷಣ ಗುಂಡಿಟ್ಟು ಕೊಲ್ಲುವ ಆಜ್ಞೆ’ಯು ಜಾರಿಯಲ್ಲಿದ್ದುದರಿಂದ ದಾಸಿಯ ಮಗ ಅಂದು ಪೊಲೀಸಿನ ಗುಂಡಿಗೆ ಬಲಿಯಾಗಿದ್ದ.
ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿರುವ ಯೋಧ `ದಾಸಪ್ಪ’ನ ತದ್ರೂಪ! (ಕೃಪೆ: BBC website)
ಆ ದಿನ ಸಾಯಂಕಾಲ ಹತ್ತಿರದಲ್ಲೇ ಇದ್ದ ಕನಕನಪಾಳ್ಯದಲ್ಲಿದ್ದ ತನ್ನ ತಾಯಿಯಮನೆಯಿಂದ, ಹೊಸದಾಗಿ ಮದುವೆಯಾಗಿದ್ದ ಆ ಯುವಕನ ಪತ್ನಿಯು ಅತಿ ರೋದನದಿಂದ ತನ್ನ ಸಂಬಂಧಿಗಳೊಂದಿಗೆ ದಾಸಿಯ ಮನೆಗೆ ತೆರಳುತ್ತಿದ್ದ ದೃಶ್ಯ ಇನ್ನೂ ನನ್ನ ಮನದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಿರವಾಗಿ ನಿಂತಿದೆ. ಅದೇ ವರ್ಷದ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ದಾಸಿಯ ಹೆಂಡತಿಯೂ ಮೃತಪಟ್ಟಳು. ದಾಸಿ ಯಾವ ಪಿಂಚಿಣಿಗಳಿಲ್ಲದೆ ಬದುಕಲು ತನ್ನ ಕುದುರೆ ಮತ್ತು ಗಾಡಿಯನ್ನು ಮಾರಿ ತನ್ನ ಊರಾದ ಮಾಗಡಿಗೆ ತೆರಳಿದ. ಯಾವುದೋ ಒಂದು ಹಳೆಯ ಗುಡಿಸಲಿನಲ್ಲಿ ವಾಸವಾಗಿದ್ದು ಮಾಗಡಿಯ ದೇವಸ್ಥಾನಗಳ ಬಳಿ ಭಿಕ್ಷೆಬೇಡಿ ಜೀವಿಸುತ್ತಿದ್ದ ದಾಸಿ ಹಲವು ವರ್ಷಗಳ ನಂತರ ಒಬ್ಬೊಂಟಿಗನಾಗಿ ಅತಿದಾರಿದ್ರ್ಯದಲ್ಲಿ ಮೃತಪಟ್ಟನೆಂದು ತಿಳಿದು ಮನಸ್ಸಿಗೆ ದುಃಖವಾಯಿತು.
