ಮಹತ್ತಿನ ಉಪಾಸನೆ ದೇವುಡು ನರಸಿಂಹಶಾಸ್ತ್ರಿಗಳ ‘ಮಹಾತ್ರಯ’ದ ಸಂಸ್ತವ

ಪೌರಾಣಿಕ ವಸ್ತುಗಳಲ್ಲಿ ವಿಸ್ತೃತ ಕಥನಕ್ಕೆ ಒಗ್ಗುವ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳೆಂಬ ಋಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಗ್ರಹಿಸಿ, ಅವನ್ನು ಸಾಮವಾಗಿ ಉಪಬೃಂಹಣ ಮಾಡಿ ರಸಮಯ ಕಾದಂಬರಿಗಳಾಗಿ ದೇವುಡು ರಚಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದೇ ಒಂದು ಸಾಧನೆ. ಇದೊಂದು ಪ್ರಯೋಗವಾಗಿ ಮಾತ್ರ ಉಳಿಯದೆ ಮೊದಲ ಪ್ರಯತ್ನದಲ್ಲಿಯೇ ಸೀಮೋಲ್ಲಂಘನ ಮಾಡಿದುದು ವಿಸ್ಮಯವೇ ಸರಿ. ಇಂದಿಗೂ ಕೂಡ ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಇನ್ನಿತರ ಭಾರತೀಯ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿಯೂ ದೇವುಡು ಅವರ ಈ ನಿಟ್ಟಿನ ಕಾದಂಬರಿಗಳನ್ನು ಮೀರಿಸುವ ರಚನೆಗಳು ಬಂದಿಲ್ಲವೆಂದು ತಜ್ಞರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.

ದೇವುಡು ನರಸಿಂಹಶಾಸ್ತ್ರಿಗಳು ರಚಿಸಿದ ‘ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ,’ ‘ಮಹಾಕ್ಷತ್ರಿಯ’ ಮತ್ತು ‘ಮಹಾದರ್ಶನ’ ಎಂಬ ‘ಮಹಾತ್ರಯ’ದ ಪ್ರಸ್ತಾವ ಬಂದಾಗಲೆಲ್ಲ ವೇದಮಂತ್ರವೊಂದರ ಭಾಗ ನೆನಪಾಗುತ್ತದೆ – “ಮಹೋ ದೇವೋ ಮರ್ತ್ಯಾನಾವಿವೇಶ.” ಮಹಿಮಶಾಲಿಯಾದ ಭಗವಂತ ಮನುಷ್ಯರಲ್ಲಿ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದನು ಎಂದು ಅದರ ತಾತ್ಪರ್ಯ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮನುಷ್ಯಬುದ್ಧಿಗೆ ನಿಲುಕದ, ಅದನ್ನೂ ಮೀರಿದ ಸಂಗತಿಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸುವಾಗ ಇದನ್ನು ಉದ್ಧರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪ್ರಕೃತ ದೇವುಡು ಅವರ ಮೂರು ಕಾದಂಬರಿಗಳನ್ನು ಕುರಿತು ಚಿಂತಿಸುವಾಗ ಈ ಮಂತ್ರವೇ ನಮಗೆ ದಿಕ್ಕು. ಮನುಷ್ಯಮಾತ್ರರಿಂದ ಇಂಥ ಸೃಷ್ಟಿ ಅಸಾಧ್ಯವಷ್ಟೆ! ಈ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ನರಸಿಂಹಶಾಸ್ತ್ರಿಗಳು ‘ದೇವುಡು’ ಮನೆತನದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದುದು ಅಚ್ಚರಿಯೆನಿಸದು.

ಅವರ ಈ ಮೂರು ಕಾದಂಬರಿಗಳ ಹೆಸರುಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಕಾಣುವ ‘ಮಹಾ’ಶಬ್ದವು ಅವರಿಗಿದ್ದ ದೊಡ್ಡದರ ಬಗೆಗಿನ ತುಡಿತವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಅಲ್ಪ-ಸ್ವಲ್ಪಗಳು ಅವರಿಗೆ ಆಗವು, ಸೇರವು. ಅವರದೇನಿದ್ದರೂ ಹಿರಿದು, ಸಾಹಸ. ಪುರುಷಾರ್ಥಗಳ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ‘ಇಲ್ಲಿರುವುದು ಬೇರೆಡೆಯೂ ಇರಬಹುದು, ಇಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲದಿರುವುದು ಬೇರೆಲ್ಲಿಯೂ ಇಲ್ಲ’ ಎಂಬ ಹೆಗ್ಗಳಿಕೆಯನ್ನುಳ್ಳ ಮಹಾಭಾರತವೂ ಇಂಥ ‘ಮಹತ್ತ್ವ’ದ ಕೃತಿಯೇ. ಉಪನಿಷತ್ತು ಭೂಮವೆಂಬ ಉಪಾಸನಪ್ರಕಾರದ ಮೂಲಕ ನಮಗೆ ಬೋಧಿಸುವುದೂ ಈ ಬಗೆಯ ಮಹತ್ತ್ವವನ್ನೇ. ಕಡೆಗೆ ಸರ್ವಭೂತಾಶಯವಾದ ಬ್ರಹ್ಮದ ಶಬ್ದಾರ್ಥವೂ ಅದೇ, ಅತ್ಯಂತ ಮಹತ್ತ್ವದ್ದು (ಬೃಹಿ-ವೃದ್ಧೌ). ಇಂಥ ಮಹತ್ತಿಗೆ ಮನಸೋತವರು ದೇವುಡು.

* * *

ದೇವುಡು ನರಸಿಂಹಶಾಸ್ತ್ರಿಗಳು (೨೯.೧೨.೧೮೯೬ – ೨೭.೧೦.೧೯೬೨) ನಮ್ಮ ನಾಡಿನ ಸುಪುತ್ರರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು. ಜನ್ಮಜಾತವಾದ ಅಸೀಮ ಪ್ರತಿಭೆ, ತಾವು ಶ್ರಮವಹಿಸಿ ಸಂಪಾದಿಸಿದ ಬೆರಗು ಮೂಡಿಸುವ ಪಾಂಡಿತ್ಯ, ಇವೆರಡನ್ನೂ ಲೋಕಹಿತಕ್ಕಾಗಿ ವಿನಿಯೋಗಿಸುವ ಉದಾರತೆ, ಸಂಕಲ್ಪವನ್ನು ಕಾರ್ಯಗತಗೊಳಿಸುವಲ್ಲಿ ಶ್ರಮವರಿಯದ ದುಡಿಮೆ, ಎಲ್ಲ ಬಗೆಯ ಸೊಗಸುಗಳನ್ನೂ ಸವಿಯಬಲ್ಲ ಭೋಗದಾರ್ಢ್ಯ, ಎಂಥ ಕಷ್ಟ-ನಷ್ಟಗಳಿಗೂ ಕುಗ್ಗದ ಮನಃಸ್ಥೈರ್ಯ, ಲೋಕಜೀವನದ ವಿವಿಧ ಆಯಾಮಗಳಲ್ಲಿ ಭೇದಗಳನ್ನು ಲೆಕ್ಕಿಸದೆ ಸ್ವಯಂ ತೊಡಗಿಕೊಳ್ಳುವ ಅವ್ಯಾಜ ಆಸಕ್ತಿ, ಹೀಗೆ ಮಾಡಿಯೂ ಯಾವುದನ್ನೂ ಅಂಟಿಸಿಕೊಳ್ಳದೆ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ತಮಗೆ ಬೇಕಾದಾಗ ಕೊಡವಿಕೊಳ್ಳಬಲ್ಲ ಅವಧೂತಪ್ರಜ್ಞೆ – ಹೀಗೆ ದೇವುಡು ಅವರ ಗುಣಗಳನ್ನು ಪಟ್ಟಿ ಮಾಡುತ್ತ ಹೋದರೆ ಅದೇ ಒಂದು ಗ್ರಂಥವಾದೀತು. ವರಕವಿ ಬೇಂದ್ರೆ ಅವರು ಹಾಡಿದಂತೆ –

ಬಾಲನಂಥ ದೇವುಡು ಉನ್ಮತ್ತನಂಥ ದೇವುಡು

ಜಡ-ಪಿಶಾಚಿ ದೇವುಡು ಹುಚ್ಚು ಮರುಳು ದೇವುಡು…

ಕುಂಟುಗಾಲಿನಿAದ ಹೊರಟ ವೈಕುಂಠಕೆ ದೇವುಡು

ಕುರುಡುಗಣ್ಣಿನಿಂದ ಕಂಡ ಕೈಲಾಸವ ದೇವುಡು…

ಎಲ್ಲ ಕ್ಷೇಮ ಎಲ್ಲ ಯೋಗ ಇಂದ್ರಭೋಗ ದೇವುಡು…

ಬ್ರಹ್ಮ-ಕ್ಷತ್ರ ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರ ಅದು ಪವಿತ್ರ ದೇವುಡು

ಇವು ಕವಿಸಹಜವಾದ ಅತ್ಯುಕ್ತಿ-ಅತಿಶಯೋಕ್ತಿಗಳಲ್ಲ, ವಾಸ್ತವ; ದೇವುಡು ಅವರ ಜೀವನದ ಹತ್ತಾರು ಸರಸ-ವಿಷಮ ಸಂದರ್ಭಗಳು ದೃಢಗೊಳಿಸಿದ ವಾಸ್ತವ. ಅವರು ಒಮ್ಮೆ ಉಡುಪಿಯಲ್ಲಿ ಭಗವದ್ಗೀತೆಯ ಬಗೆಗೆ ಉಪನ್ಯಾಸ ಮಾಡುವಾಗ ತಮ್ಮ ಮಗನ ಮರಣದ ದುರ್ವಾರ್ತೆ ಬಂದರೂ ವಿಚಲಿತರಾಗದೆ ಭಾಷಣವನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿ ಸ್ಥಿತಪ್ರಜ್ಞತೆಯನ್ನು ಮೆರೆದಿದ್ದರು. ತಮಗೆ ಮಧುಮೇಹ ಉಲ್ಬಣಗೊಂಡು ಕಾಲನ್ನು ತೆಗೆಯಬೇಕಾಗಿ ಬಂದಾಗ ವೈದ್ಯರಿಗೇ ಧೈರ್ಯ ಹೇಳಿ ಶಸ್ತ್ರಚಿಕಿತ್ಸೆಯನ್ನು ಮಾಡಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದರು. ಶ್ರೀಚಂದ್ರಶೇಖರಭಾರತೀ ಸ್ವಾಮಿಗಳಿಂದ ದತ್ತಾತ್ರೇಯಮಂತ್ರದೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿದ್ದರೂ ಮನೆಗೆ ಬಂದ ಕ್ರೈಸ್ತಮಹನೀಯರಾದ ರೆ|| ಚೆನ್ನಪ್ಪ ಉತ್ತಂಗಿ ಅವರನ್ನು ಕಾಲು ತೊಳೆದು ಸತ್ಕರಿಸಿದ್ದರು. ಒಮ್ಮೆ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರು “ನಿಮ್ಮ ವೃತ್ತಿ ಏನು?” ಎಂದು ಕೇಳಿದಾಗ, “ರಾಜ-ಮಹಾರಾಜರಿಗೆ ಸುವರ್ಣಾಕ್ಷತೆ ಕೊಟ್ಟು ಆಶೀರ್ವಾದ ಮಾಡುವ ವೃತ್ತಿ” ಎಂದು ಆತ್ಮವಿಶ್ವಾಸದಿಂದ ಉತ್ತರಿಸಿದ್ದರು. ಇನ್ನೊಮ್ಮೆ ಭಾರತದ ಅಧ್ಯಾತ್ಮಪರಂಪರೆಯನ್ನು ಅರಿಯಲು ಅಮೆರಿಕೆಯಿಂದ ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ಬಂದು ಸರ್ಕಾರದ ಅತಿಥಿಗಳಾಗಿದ್ದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ತಿಳಿಹೇಳಲು ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಕೇಳಿಕೊಂಡಾಗ, ಅವರಿದ್ದಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗದೆ “ಗುರೂಪಸದನ ಶಿಷ್ಯನ ಪ್ರಥಮ ಕರ್ತವ್ಯ” ಎಂದು ಹೇಳಿ ಅವರನ್ನೇ ತಮ್ಮಲ್ಲಿಗೆ ಕರಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದರು. ಇಂಥವರು ದೇವುಡು ನರಸಿಂಹಶಾಸ್ತ್ರಿಗಳು.

ಹತ್ತಾರು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ತೊಡಗಿಕೊಂಡು ಅವರು ನಡಸಿದ ನೂರಾರು ಕೆಲಸಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದೊಂದೂ ಅನನ್ಯ. ಮಕ್ಕಳಿಗಾಗಿ ಒಂದು ನಿಯತಕಾಲಿಕೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿ ಹಲವು ಕಾಲ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿದರು. ನಮ್ಮ ಶಿಕ್ಷಣವ್ಯವಸ್ಥೆ ಸರಿಯಾಗಬೇಕೆಂದು ಆರ್ಯವಿದ್ಯಾಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಬೋಧಕರಾಗಿದ್ದಾಗ ಶ್ರಮಿಸಿದ್ದಲ್ಲದೆ ತಾವೇ ಗಾಂಧಿನಗರ ಪ್ರೌಢಶಾಲೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ನಮ್ಮ ನಾಡಿನ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ರಂಗಭೂಮಿಯಲ್ಲಿ ಆದರವಿರಿಸಿ ಅದರ ಏಳ್ಗೆಗಾಗಿ ಹಲವು ಬಗೆಯಲ್ಲಿ ದುಡಿದರು; ಸ್ವಯಂ ನಟಿಸಿದರು; ‘ರಂಗಭೂಮಿ’ ಪತ್ರಿಕೆಯ ಸಂಪಾದಕರೂ ಆಗಿದ್ದರು. ಸಿನೆಮಾಗಳಲ್ಲಿ ನಟಿಸಿ ನಿರ್ದೇಶನವನ್ನೂ ಮಾಡಿದರು. ವಯಸ್ಕರ ಶಿಕ್ಷಣಕ್ಕಾಗಿ ಸರ್ಕಾರವು ಕೆಲಸ ಪ್ರಾರಂಭಿಸುವುದಕ್ಕೆ ಮೊದಲೇ ‘ಅಕ್ಷರಪ್ರಚಾರಮಾಲೆ’ಗೆ ಶ್ರೀಕಾರ ಹಾಕಿದ್ದರು. ಎಲ್ಲರೂ ಸಂಸ್ಕೃತಭಾಷೆಯನ್ನು ಕಲಿಯುವಂತೆ ಆಗಬೇಕೆಂದು ‘ಮೂಲಸಂಸ್ಕೃತ’ ಎಂಬ ಅಧ್ಯಯನಪ್ರಣಾಲಿಯನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿದ್ದರು. ರಾಮಾಯಣ, ಮಹಾಭಾರತ, ಭಾಗವತ ಮುಂತಾದ ಚಿರಕೃತಿಗಳನ್ನು ಸರಳ-ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಬರೆದು ಪ್ರಕಾಶಿಸಿದರು. ಬೃಹದ್‌ಗಾತ್ರದ ಇಡಿಯ ‘ಯೋಗವಾಸಿಷ್ಠ’ವನ್ನು ಕನ್ನಡಕ್ಕೆ ಭಾಷಾಂತರಿಸಿ ವಿಕ್ರಮವನ್ನು ಮೆರೆದರು. ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಯಶಃ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಮೀಮಾಂಸಾಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಅಧಿಕೃತವಾಗಿ ಪರಿಚಯಿಸುವ ‘ಮೀಮಾಂಸಾದರ್ಪಣ’ ಗ್ರಂಥವನ್ನು ಬರೆದರು. ನಮ್ಮ ನೆಲದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಶ್ರೀಮಂತಿಕೆಯನ್ನೂ ಜಾನಪದ ಸ್ವಾರಸ್ಯಗಳನ್ನೂ ಪ್ರಚುರಪಡಿಸುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ಉಪನ್ಯಾಸಗಳನ್ನು ನೀಡಿ ಅವನ್ನು ‘ಕರ್ಣಾಟಕ ಸಂಸ್ಕೃತಿ’ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ಪುಸ್ತಕವಾಗಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿದರು. ಅಲ್ಲದೆ ಪ್ರಜಾಪ್ರತಿನಿಧಿಸಭೆ, ಬೆಂಗಳೂರು ಪುರಸಭೆ ಮುಂತಾದುವುಗಳ ಸದಸ್ಯರಾಗಿ ಸಮಾಜಹಿತವನ್ನು ಕಾಪಿಟ್ಟರು.

ದೇವುಡು ಅವರ ಸಾಹಿತ್ಯಕೃಷಿ ನವೋದಯದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಕಾರಣ ಆಗಿನ ಬಲುಪಾಲು ಸಾಹಿತಿಗಳಂತೆ ಇವರೂ ಎಲ್ಲ ಸಾಹಿತ್ಯಪ್ರಕಾರಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. ಕಥೆ, ಸಣ್ಣಕತೆ, ಪ್ರಬಂಧ, ನಾಟಕ, ಕಾದಂಬರಿ, ಮಕ್ಕಳ ಸಾಹಿತ್ಯ, ವಿಚಾರಸಾಹಿತ್ಯ, ವಿಮರ್ಶೆ, ಅನುವಾದ ಮುಂತಾದುವು ಅವರ ಯೋಗದಾನದಿಂದ ಸಮೃದ್ಧಗೊಂಡವು. ಕಥೆ-ಕಾದಂಬರಿಗಳನ್ನು ರಚಿಸುವಾಗ ಸಾಮಾಜಿಕ, ಐತಿಹಾಸಿಕ, ಪೌರಾಣಿಕವೇ ಮೊದಲಾದ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ಎಲ್ಲೆಡೆ ಯಶಸ್ಸನ್ನು ಕಂಡರು. ಪತ್ತೇದಾರಿ ಕಾದಂಬರಿಯಾದ ‘ಕಳ್ಳರ ಕೂಟ’, ಚರಿತ್ರೆಯನ್ನು ಆಧರಿಸಿದ ‘ಮಯೂರ’, ಐತಿಹಾಸಿಕ ನೇಪಥ್ಯದಲ್ಲಿ ತೆರೆದುಕೊಳ್ಳುವ ಕಾಲ್ಪನಿಕ ಕಥಾನಕವನ್ನುಳ್ಳ ‘ಚಿನ್ನಾ’ ಅಥವಾ ‘ಅವಳ ಕಥೆ’, ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ಪಾತ್ರಗಳ ಮೂಲಕ ಶೋಧಿಸುವ ‘ಎರಡನೆಯ ಜನ್ಮ’, ಕನ್ನಡದ ಮೊದಲ ಮನೋವಿಶ್ಲೇಷಣಾತ್ಮಕ ಕಾದಂಬರಿ ಎನಿಸಿದ ‘ಅಂತರಂಗ’ – ಒಂದೊಂದೂ ಅಪೂರ್ವ.

ಇಷ್ಟು ವಿಶಾಲವಾದ ಜೀವನಾನುಭವದ, ಸಾಹಿತ್ಯಸಪರ್ಯೆಯ ಸಂಸ್ಕಾರಬಲದಿಂದ ರೂಪಗೊಂಡವು ‘ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ’, ‘ಮಹಾಕ್ಷತ್ರಿಯ’ ಮತ್ತು ‘ಮಹಾದರ್ಶನ’ (ಮೊದಲ ಮುದ್ರಣ ಕ್ರಮವಾಗಿ ೧೯೫೨, ೧೯೬೨ ಮತ್ತು ೧೯೬೭). ‘ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ’ ವಸಿಷ್ಠ ಮತ್ತು ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರರ ಘರ್ಷಣೆಯ ಕಥೆ; ಕ್ಷತ್ರಿಯನಾದ ರಾಜನೊಬ್ಬ ಅಮೋಘ ಸ್ವಪರಿಶ್ರಮದಿಂದ ಬ್ರಹ್ಮರ್ಷಿಯಾದ ಕಥೆ. ‘ಮಹಾಕ್ಷತ್ರಿಯ’ ಮಾನವನಾದ ನಹುಷ ದೇವೇಂದ್ರನಾಗುವ ಕಥೆ. ಇನ್ನು ‘ಮಹಾದರ್ಶನ’ ಮಹರ್ಷಿ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯರ ಜೀವನಗಾಥೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕೃತಿಯಲ್ಲಿಯೂ ವೇದ-ಪುರಾಣಗಳ ಗಾಢ ಪರಿವೇಷವಿದೆ. ಹೊರನೋಟಕ್ಕೆ ಕಾದಂಬರಿಗಳಾಗಿ ಕಂಡರೂ ಇವುಗಳು ಉಪನಿಷದ್ವಿದ್ಯೆಗಳ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಗಳಾಗಿ, ತಾಂತ್ರಿಕ-ಆಗಮಿಕ ಸಂಕೇತಗಳ ವಿವರಣೆಗಳಾಗಿ, ಪೌರಾಣಿಕ ಪ್ರತೀಕಗಳ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗಳಾಗಿ ಸಲ್ಲುತ್ತವೆ. ಬರಿಯ ಕಥೆಗಳಾಗಿ ಓದಿದರೂ ಸಂಭಾಷಣೆಗಳ ಸ್ವಾರಸ್ಯದಿಂದ, ವರ್ಣನೆಗಳ ವೈಭವದಿಂದ, ಪಾತ್ರ-ಸನ್ನಿವೇಶಗಳ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಯಿಂದ ಆಪ್ಯಾಯಕ ಎನಿಸುತ್ತವೆ. ‘ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ’ದ ಪ್ರಸ್ತಾವನೆಯಲ್ಲಿ ಬರುವ ಕೆಲವು ಮಾತುಗಳು ಮೂರು ಕಾದಂಬರಿಗಳಿಗೂ ಅನ್ವಯಿಸುತ್ತವೆ: “ಈ ಕಥೆಯಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರಿತವಾಗಿರುವುದು ಭರತಖಂಡದ ಆತ್ಮ … ಈ ಗ್ರಂಥ ಕಥೆಯೆಂದವರಿಗೆ ಕಥೆ, ಶಾಸ್ತçವೆಂದವರಿಗೆ ಶಾಸ್ತ್ರ, ವಿದ್ಯೆಯೆಂದವರಿಗೆ ವಿದ್ಯೆ.” ಇಲ್ಲಿಯೇ ದೇವುಡು ಅವರಾಡಿರುವ ಮಾತುಗಳು ಮೈ ಜುಮುಗುಟ್ಟಿಸುವಂತಿವೆ: “ವಿದ್ಯಾಪ್ರತೀಕಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಸ್ವಾನುಭವ, ಕೆಲವು ಪರಾನುಭವ. ಕೆಲವು ಬರೆಯುತ್ತಿದ್ದಾಗ ತಾವಾಗಿ ಬಂದುವು. ರುದ್ರನು ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷವಾಗುವುದು, ದೇವತೆಗಳು ಬಂದು ಮಾತನಾಡುವುದು, ಇವೆಲ್ಲ ಸ್ವಾನುಭವ… ಇದು ಎಲ್ಲಿಂದಲೋ, ಯಾರಿಗೋ ಬಂದಿದೆ. ಲೇಖಕನು ಫಲಭೋಕ್ತೃವು ತಾನಾದ್ದರಿಂದ ಕರ್ತೃತ್ವವೂ ಸ್ವನಿಷ್ಠವಾಗಿರಬಹುದು ಎಂದುಕೊಂಡು ಇದನ್ನು ಕೊಟ್ಟವರಿಗೆ ಕೃತಜ್ಞನಾಗಿದ್ದಾನೆ.” ಈ ಸಾಲುಗಳು ನಮ್ಮ ಪರಂಪರೆ ಹೇಳುವ “ನಾನೃಷಿಃ ಕುರುತೇ ಕಾವ್ಯಮ್” ಎಂಬುದರ ನಿದರ್ಶನಗಳಂತಿವೆ. ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಈ ಮೂರು ಕಾದಂಬರಿಗಳು ಕನ್ನಡ ಬರುವವರೆಲ್ಲ ಓದಲೇಬೇಕಾದುವು. ಬಹುಶ್ರುತ ವಿದ್ವಾಂಸರಾದ ಶತಾವಧಾನಿ ಡಾ|| ಆರ್. ಗಣೇಶ್ ಅವರು ಹೇಳುವಂತೆ, ಈ ಮೂರು ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಓದುವುದಕ್ಕಾಗಿಯೇ ಯಾರಾದರೂ ಕನ್ನಡವನ್ನು ಕಲಿತರೆ ಅವರ ಶ್ರಮ ಸಾರ್ಥಕವಾಗುತ್ತದೆ.

ವಿದ್ವತ್ತಿಗೆ ಹೆಸರಾದ ಮನೆತನದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿ ಬಾಲ್ಯದಲ್ಲಿಯೇ ನಮ್ಮ ಇತಿಹಾಸ-ಪುರಾಣಗಳನ್ನು ಓದಿಕೊಂಡಿದ್ದ ದೇವುಡು ಮುಂದೆ ಎಂ. ಹಿರಿಯಣ್ಣ, ಎಸ್. ರಾಧಾಕೃಷ್ಣನ್ ಮುಂತಾದ ಪ್ರಾಚಾರ್ಯರ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಹೃದಯವನ್ನು ಅರಿತುಕೊಂಡರು. ‘ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ’ದ ವಸ್ತು ಅವರಿಗೆ ೧೯೨೬ರಷ್ಟು ಹಿಂದೆಯೇ ಹೊಳೆದಿತ್ತು; ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರನನ್ನು ಕುರಿತು ಬರೆಯುವ ಬಯಕೆ ಉದಿಸಿತ್ತು. ಆದರೂ “ಸಚ್ಛಾಸ್ತ್ರವೊಂದನ್ನು ಸಂಪ್ರದಾಯಶುದ್ಧವಾಗಿ ಓದಿ ಆರ್ಷರ್ಣವನ್ನು ತೀರಿಸುವವರೆಗೂ ಆ ಮಹಾಮಹಿಮನ ಕಥೆಯನ್ನು ಬರೆಯುವುದು ಸರಿಯಲ್ಲ” ಎಂದು ಭಾವಿಸಿ, ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಶಂಕರಮಠದಲ್ಲಿ ಆಚಾರ್ಯರಾಗಿದ್ದ ‘ಮೀಮಾಂಸಾಕಂಠೀರವ’ ವೈದ್ಯನಾಥಶಾಸ್ತ್ರಿಗಳಲ್ಲಿ ಶಿಷ್ಯವೃತ್ತಿ ನಡಸಿ ಪೂರ್ವಮೀಮಾಂಸೆಯನ್ನು ಅಭ್ಯಸಿಸಿದರು. ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಶಂಕರಮಠದ ಪರಿಸರದಲ್ಲಿಯೇ ಉಳಿದು ಅಗ್ನಿಪರಿಚರ್ಯೆ ಮಾಡುತ್ತ ಶಾಸ್ತ್ರವು ವಿಧಿಸುವ ನಿಯಮಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಪಾಲಿಸಿದರು; ಮನೆಯ ಹೊರಗೆ ಒಂದು ತೊಟ್ಟು ನೀರನ್ನೂ ಸೇವಿಸುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಅಧ್ಯಯನ ಸಂಪನ್ನವಾದ ಬಳಿಕ ೧೯೪೬ರ ವೇಳೆಗೆ ಬರೆಯುವ ಪ್ರವೃತ್ತಿ ಬಲಿತು, ಲೇಖನಕಾರ್ಯ ಮೊದಲಾಗಿ ೧೯೫೦ರಲ್ಲಿ ಮುಗಿಯಿತು. ಹೀಗೆ ‘ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ’ ರೂಪಗೊಂಡದ್ದು ದೀರ್ಘಕಾಲದ ಅಧ್ಯಯನ, ಅನುಷ್ಠಾನ ಮತ್ತು ಅಂತರನುಭವಗಳ ಫಲವಾಗಿ.

ಐತಿಹಾಸಿಕವಾಗಿ ನೋಡುವುದಾದರೆ, ಅಂದಿನ ಕಾಲಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಒಂದೆಡೆ ಅ.ನ.ಕೃ., ಶಿವರಾಮ ಕಾರಂತ ಮುಂತಾದವರು ವಾಸ್ತವದ ನೆಲೆಯ ಕಾದಂಬರಿಗಳನ್ನು ರಚಿಸುತ್ತಿದ್ದರು; ಮತ್ತೊಂದೆಡೆ ನಾಟಕಕಾರರೂ ಅವರ ರಚನೆಗಳನ್ನು ಜನರಿಗೆ ಮುಟ್ಟಿಸುವ ಕಂಪೆನಿಗಳವರೂ ಪೌರಾಣಿಕ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿಯುತ್ತಿದ್ದರು. ದೇವುಡು ಮೊದಲಿಗೆ ವಾಸ್ತವಭೂಮಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಕಥೆ-ಕಾದಂಬರಿಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿ ಆ ಬಳಿಕ ಪೌರಾಣಿಕ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಕಾದಂಬರೀಮಾಧ್ಯಮಕ್ಕೆ ಒಗ್ಗಿಸಲು ಉದ್ಯುಕ್ತರಾದರು. ಇಂಥ ವಸ್ತುಗಳ ‘ನ್ಯಾರಟಿವ್ ಪೊಟೆನ್‌ಶಿಯಲ್’ ದೇವುಡು ಅವರಿಗೆ ನಿಚ್ಚಳವಾಗಿತ್ತು. ಇದನ್ನು ಅವರಿಗೆ ಪ್ರಿಯವಾದ ‘ಉಪಬೃಂಹಣ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದದಿಂದ ಬಣ್ಣಿಸಬಹುದು. ಪೌರಾಣಿಕ ವಸ್ತುಗಳಲ್ಲಿ ವಿಸ್ತೃತ ಕಥನಕ್ಕೆ ಒಗ್ಗುವ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳೆಂಬ ಋಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಗ್ರಹಿಸಿ, ಅವನ್ನು ಸಾಮವಾಗಿ ಉಪಬೃಂಹಣ ಮಾಡಿ ರಸಮಯ ಕಾದಂಬರಿಗಳಾಗಿ ದೇವುಡು ರಚಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದೇ ಒಂದು ಸಾಧನೆ. ಇದೊಂದು ಪ್ರಯೋಗವಾಗಿ ಮಾತ್ರ ಉಳಿಯದೆ ಮೊದಲ ಪ್ರಯತ್ನದಲ್ಲಿಯೇ ಸೀಮೋಲ್ಲಂಘನ ಮಾಡಿದುದು ವಿಸ್ಮಯವೇ ಸರಿ. ಇಂದಿಗೂ ಕೂಡ ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಇನ್ನಾವ ಭಾರತೀಯ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿಯೂ ದೇವುಡು ಅವರ ಈ ನಿಟ್ಟಿನ ಕಾದಂಬರಿಗಳನ್ನು ಮೀರಿಸುವ ರಚನೆಗಳು ಬಂದಿಲ್ಲವೆಂದು ತಜ್ಞರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.

ಪೌರಾಣಿಕ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ಕಾದಂಬರಿಗಳನ್ನು ರಚಿಸುವವರಿಗೆ ದೇವುಡು ಎಲ್ಲ ಕಾಲಕ್ಕೂ ಆದರ್ಶವಾಗಿ ನಿಲ್ಲಬಲ್ಲರು. ಕಾದಂಬರಿಯ ಮಾಧ್ಯಮದಲ್ಲಿ ವಾಸ್ತವದ ನೆಲಗಟ್ಟನ್ನು ಬಿಟ್ಟ ಕೂಡಲೇ ಎದುರಾಗುವ ತೊಡಕೆಂದರೆ, ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡ ನೇಪಥ್ಯವನ್ನು – ಐತಿಹಾಸಿಕವಾಗಲಿ, ಪೌರಾಣಿಕವಾಗಲಿ – ಪುಷ್ಟಿಗೊಳಿಸುವುದು. ಇಲ್ಲಿ ಕೃತಿಕಾರರ ವ್ಯಾಸಂಗ ಮುಖ್ಯ ಅವಲಂಬವಾಗುತ್ತದೆ. ಹಾಗೆಂದು ಒಂದು ವಿಷಯವನ್ನು ಕುರಿತು ಬರೆಯಲು ಅದನ್ನೇ ಏಕದೇಶೀಯವಾಗಿ ಅಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿ ಬರೆಯಹೊರಟರೆ ಒಟ್ಟಂದದ ಪರಿಣಾಮ ಸೊರಗುತ್ತದೆ. ಆಯಾ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಅವಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಇತರ ಸಂಗತಿಗಳನ್ನು ಕುರಿತು ವರ್ಷಗಳುದ್ದಕ್ಕೂ ಅಧ್ಯಯನ ನಡಸಿ, ಆಲೋಚಿಸಿ, ಕಥೆಗೆ ಸರಿಯಾಗಿ ಹೊಂದಿಕೊಳ್ಳಬಲ್ಲ ವಿವರಗಳನ್ನು ಗಟ್ಟಿಮಾಡಿಕೊಂಡು ಬರೆಯಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ ಮಾಡುವಲ್ಲಿ ಹೊಸತನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಲು ಪ್ರತಿಭೆ ನೆರವಿತ್ತರೆ, ಹಾಗೆ ಕಲ್ಪಿಸಿದ ಹೊಸತು ವಿ-ರಸವಾಗದಂತೆ ಔಚಿತ್ಯಪ್ರಜ್ಞೆ ನೋಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಈ ಎಲ್ಲ ಸಾಹಿತ್ಯಕ ಮೌಲ್ಯಗಳೂ ದೇವುಡು ಅವರ ಮೂರೂ ಕಾದಂಬರಿಗಳಲ್ಲಿ ಸರಿಮಿಗಿಲಾಗಿ ಪಾಲಿತವಾಗಿವೆ. ಹೀಗಾಗಿಯೇ ಅವು ಪ್ರಕಟವಾದ ನಾಲ್ಕಾರು ದಶಕಗಳ ಬಳಿಕವೂ ವ್ಯಾಪಕವಾದ ವಾಚಕಾದರವನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡಿವೆ. ಜಟಿಲ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಕುರಿತು ಪ್ರೌಢ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ರಚಿತವಾದ ಕಾದಂಬರಿಗಳು ಇಷ್ಟು ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿರುವುದು ನಮ್ಮ ಸಾಹಿತ್ಯಸ್ವಾಸ್ಥ್ಯಕ್ಕೊಂದು ನಿದರ್ಶನ.

ಭಾರತೀಯರಿಗೆ ಎಷ್ಟೋ ಬಾರಿ ತಮ್ಮ ಸುತ್ತಲಿನ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಇತಿಹಾಸ-ಪುರಾಣಗಳ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳೇ ಮುಖ್ಯರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ, ಆಪ್ತರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ. ಈ ಮಾತು ವಸ್ತು-ಘಟನೆಗಳಿಗೂ ಅನ್ವಯಿಸುತ್ತದೆ. ಇಂಥ ಸೌಲಭ್ಯವನ್ನು ಸದುಪಯೋಗಗೊಳಿಸಿಕೊಂಡ ಶ್ರೇಯಸ್ಸು ದೇವುಡು ನರಸಿಂಹಶಾಸ್ತ್ರಿಗಳದ್ದು. ವಸಿಷ್ಠ, ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರ, ಇಂದ್ರ, ಬೃಹಸ್ಪತಿ, ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ, ಅರುಂಧತಿ, ಗಾರ್ಗಿ, ಮೇನಕೆ ಮುಂತಾದ ಪಾತ್ರಗಳು ಅನೇಕ ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ದೇವುಡು ಅವರ ಅಂತರಂಗದ ಒಡನಾಡಿಗಳಾಗಿದ್ದರು ಎಂದು ನೆನೆದರೆ ರೋಮಾಂಚವಾಗುತ್ತದೆ! ಈ ಒಡನಾಟವನ್ನು ತಮ್ಮಮಟ್ಟಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳದೆ ಕೃತಿರೂಪದಲ್ಲಿ ವಾಚಕರಿಗೂ ಒದಗಿಸಿಕೊಟ್ಟಿರುವುದು ನಮ್ಮೆಲ್ಲರ ಭಾಗ್ಯ.

* * *

ದೇವುಡು ಪೌರಾಣಿಕ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿಯೂ ಮಾನುಷ ಚಿತ್ತವೃತ್ತಿಗಳಿಗೆ ಅತಿಶಯವಾದ ಬೆಲೆ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಅವರ ಕೃತಿಗಳು ಉತ್ತಮ ಸಾಹಿತ್ಯವಾಗಿ ಸಂದಿವೆ. ಕಥೆಯಲ್ಲಿ ರೋಚಕತೆಯನ್ನು ಸಾಧಿಸಲು ಮಾತ್ರ ಸಂಘರ್ಷವನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸದೆ ಲೋಕಜೀವನದ ಹಲವು ತೆರದ ಸಂಕೀರ್ಣತೆಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸಲು ಬಳಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಇದರ ಆಳದಲ್ಲಿರುವ ಸತ್ತ್ವ, ರಜಸ್ಸು ಮತ್ತು ತಮಸ್ಸುಗಳೆಂಬ ತ್ರಿಗುಣಗಳ ಮೇಲಾಟವನ್ನೂ ವರ್ಣಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದರಿಂದ ಕಾದಂಬರಿಗಳು ಅಗ್ಗವಾಗಿಲ್ಲ, ಕೃತಕವೆನಿಸಿಲ್ಲ. ಬದಲಿಗೆ ಉದಾತ್ತತೆಯನ್ನು ಉಸಿರಿಸಿವೆ. ಪೌರಾಣಿಕ ಕಥಾನಕಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಂಡುಬರುವ ‘ರೂಢ’, ‘ಮಾತೃಕೀಕೃತ’ ಎಂಬಂಥ ಶೈಲಿ ಇಲ್ಲಿ ಸುಳಿಯುವುದಿಲ್ಲ. ಹತ್ತಾರು ಸಂದರ್ಭಗಳು ತಿರುವುಗಳನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡು ಸ್ವರಸವಾಗಿ ಸಾಗುತ್ತವೆ. ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಬರುವ ವರ್ಣನೆಗಳು ಕೃತಿಗೊಂದು ಕಾವ್ಯಲೇಪವನ್ನು ನೀಡುತ್ತವೆ. ನಡುನಡುವೆ ತಾತ್ತ್ವಿಕ ಸಂಗತಿಗಳು ಪ್ರಸ್ತಾವಗೊಂಡು ಓದುಗರ ಭಾವ-ಬುದ್ಧಿಗಳನ್ನು ಬೆಸೆಯುತ್ತವೆ. ಲೇಖಕರು ಮೂರೂ ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಬಗೆಬಗೆಯ ದೇವ-ಋಷಿಗಳನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸಿದ್ದರೂ ಮನುಷ್ಯತ್ವದ ಮೇಲ್ಮೆಯನ್ನೇ ಎತ್ತಿಹಿಡಿದಿದ್ದಾರೆ.

‘ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ’ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರನ ಸಂತತವಾದ ಏರುವಿಕೆಯ ಕಥೆ. ‘ಮಹಾಕ್ಷತ್ರಿಯ’ ಇಂದ್ರಾದಿ ದೇವತೆಗಳೂ ಕಡೆಗೆ ಮಾನವೇಂದ್ರ ನಹುಷನೂ ಬೀಳನ್ನು ಅನುಭವಿಸುವ ಕಥೆ. ‘ಮಹಾದರ್ಶನ’ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ ಮಹರ್ಷಿಗಳ ಅಚಂಚಲ ಸ್ವತೋವಿಕಾಸದ ಕಥೆ. ಹೀಗೆ ವಿಶಾಲವಾದ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ ಈ ಮೂರು ಕಾದಂಬರಿಗಳು ಸೃಷ್ಟಿ, ಲಯ ಮತ್ತು ಸ್ಥಿತಿಗಳನ್ನು ಬಣ್ಣಿಸುತ್ತವೆ. ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರನ ಕಥೆಯಂತೂ ಕಾದಂಬರಿಗೆ ಹೇಳಿಮಾಡಿಸಿದಂತಿದೆ. ರಾಜಾ ಕೌಶಿಕ ನಂದಿನಿಯ ಬಗೆಗಿನ ಕಾಮವನ್ನೂ ವಸಿಷ್ಠರ ಬಗೆಗಿನ ಕ್ರೋಧವನ್ನೂ ತಪಸ್ಸಿನ ಮೂಲಕ ನೀಗಿಕೊಂಡು, ವಿಶ್ವಮೈತ್ರಿಯನ್ನು ಮೈಗೂಡಿಸಿಕೊಂಡು ಆತ್ಮಾರಾಮನಾಗಿ ಬ್ರಹ್ಮರ್ಷಿಯಾಗುತ್ತಾನೆ; ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಎನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಮೊದಲಿಗೆ ಬ್ರಹ್ಮದಂಡದೊಡನೆ ಸೆಣಸಿದವನು ಕಡೆಗೆ ಪಾಯಸಕ್ಕೆ ತನ್ನ ಪ್ರಾಣಶಕ್ತಿಯನ್ನು ನೀಡುವ ಮೂಲಕ ಅದರೊಡನೆ ಅಭೇದವನ್ನು ಸಾಧಿಸುತ್ತಾನೆ. ‘ಮಹಾಕ್ಷತ್ರಿಯ’ದ ಕಥಾಬೀಜ ಅಭ್ಯುನ್ನತ ಸ್ಥಾನಗಳು ತಂದೀಯುವ ಮಾನಕಷಾಯದಲ್ಲಿ ಮತ್ತದು ಆಹ್ವಾನಿಸುವ ಪತನದಲ್ಲಿ ಅಡಗಿದೆ. ಋಷಿಗಳು ಇಂದ್ರನಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು ಕೇಳಿದ ಪ್ರಶ್ನೆ ಅವನ ಹಾಗೂ ದೇವಗುರುವಿನ ಅಹಂಕಾರವನ್ನು ವಿಚಿತ್ರವಾಗಿ ಕೆರಳಿಸುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ ಅಹಂಕಾರ ಕೆರಳಿದಾಗ ದೇವತೆಗಳು ದಾನವರಿಂದಲೂ ಸೋಲುತ್ತಾರೆ; ಕಡೆಗೆ ಮಾನವರೂಪದಲ್ಲಿ ಬಂದ ಪರಿಹಾರವನ್ನೂ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗದೆಹೋಗುತ್ತಾರೆ. ‘ಮಹಾದರ್ಶನ’ದಲ್ಲಿ ಸಂಘರ್ಷವೇ ಇಲ್ಲ. ದೇವುಡು ಅವರಿಗೆ ಪ್ರಿಯವಾದ ‘ತಾನೇ ತಾನಾಗಿರುವುದು’ ಎಂಬ ಪದಪುಂಜ ಈ ಕಾದಂಬರಿಯ ಹೂರಣಕ್ಕೆ ಹಾಳತವಾಗಿ ಹೊಂದಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ.

* * *

ದೇವುಡು ಅನೇಕ ಪಾತ್ರಗಳನ್ನು ಸೊಗಸಾಗಿ ಕಲ್ಪಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಹಳೆಯ ಮಾತೃಕೆಗಳನ್ನು ಔಚಿತ್ಯವರಿತು ಬಳಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ, ಅವಕ್ಕೆ ಎಷ್ಟೋ ಬಾರಿ ಕಾಯಕಲ್ಪ ನೀಡಿದ್ದಾರೆ, ಇನ್ನೂ ಹಲವನ್ನು ಸ್ವಯಂ ರೂಪಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇವುಗಳಿಗೆ ಉದಾಹರಣೆಗಳಾಗಿ ಮೂರೂ ಕಾದಂಬರಿಗಳ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರಗಳು ಇದ್ದೇ ಇವೆ. ಇವಲ್ಲದೆ ಬೇರೆಯ ಕೆಲವನ್ನು ಗಮನಿಸಬಹುದು. ‘ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ’ದಲ್ಲಿ ಬರುವ ವಾಮದೇವನ ಪಾತ್ರ ವಸಿಷ್ಠ ಮತ್ತು ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರರ ನಡುವಣ ಸಂಪರ್ಕಸೂತ್ರವಾಗಿ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ. ಬ್ರಹ್ಮದಂಡದ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಸೋಲುಂಡ ಮೇಲೆ ವಸಿಷ್ಠರನ್ನು ಎದುರಿಸಲಾಗದೆ ಪರಿತಪಿಸುತ್ತಿದ್ದ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರನಿಗೆ ವಾಮದೇವ ಶ್ರೇಯೋಮಾರ್ಗವನ್ನು ಬೋಧಿಸುತ್ತಾನೆ. ಈ ಪಾತ್ರ ಇಲ್ಲದಿದ್ದ ಪಕ್ಷದಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರನು ಮತ್ತೆ ದುಡುಕಿ ವಸಿಷ್ಠರ ಮೇಲೆರಗಿ ಪರಾಭವಗೊಂಡು ಹತಾಶನಾಗಬೇಕಿತ್ತು; ಅಥವಾ ಅವರನ್ನು ಎಂದಿಗೂ ಎದುರಿಸಲಾಗದೆ, ಅವರ ಮೇಲ್ಮೆಯನ್ನು ಅಂಗೀಕರಿಸಲೂ ಆಗದೆ ದಿಙ್ಮೂಢನಾಗಬೇಕಿತ್ತು. ಹೀಗಾಗದಂತೆ ಎಚ್ಚರ ವಹಿಸಿ, ಪೆಟ್ಟು ತಿಂದ ಅಹಂಕಾರವನ್ನು ಉಪಶಮಿಸಿ ಅದನ್ನು ಶಮದತ್ತ ಕೊಂಡೊಯ್ದ ಶ್ರೇಯಸ್ಸು ವಾಮದೇವನದು. ‘ಮಹಾಕ್ಷತ್ರಿಯ’ದಲ್ಲಿ ಹಾಗೆ ಸುಳಿದು ಹೀಗೆ ಮಾಯವಾಗುವ ಪಾತ್ರ ದಧೀಚಿಯದು. ಅಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಅದು ಸಾಧಿಸುವ ಕಾರ್ಯ ಮಾತ್ರ ಹಿರಿದಾದುದು. ಒಂದು ಕಡೆ ಇಂದ್ರಾದಿಗಳ ಪ್ರಾರ್ಥನೆಯಂತೆ ಸಜೀವವಾಗಿ ಇದ್ದಾಗಲೇ ತನ್ನ ಬೆನ್ನುಮೂಳೆಯನ್ನು ದಾನವಾಗಿ ಕೊಟ್ಟು ವಜ್ರಾಯುಧ ನಿರ್ಮಾಣವಾಗುವುದಕ್ಕೆ ಅಣಿಯಾದನು; ಮುಂದೆ ವೃತ್ರಾಸುರನ ವಧೆಗೆ ಕರಣ, ಕಾರಣ ಎರಡೂ ಆದನು. ಇನ್ನೊಂದು ಕಡೆ ತನ್ನ ಮೇಲೆ ಕೋಪಿಸಿಕೊಂಡು ಬಂದ ತ್ವಷ್ಟೃವಿಗೆ – ‘ನೀನು’, ‘ನಾನು’ ಎಂಬ ಭೇದವನ್ನೂ ಕಷ್ಟ ಪಟ್ಟು ಆರೋಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕಾದ ಎತ್ತರದ ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ತಾನಿದ್ದರೂ – ದ್ವೇಷಾಸೂಯೆಗಳನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಬಿಡುವಂತೆ ಉಪದೇಶಿಸಿದನು. ದಧೀಚಿ ಸ್ವದೇಹತ್ಯಾಗದ ಮಹಾಕೃತ್ಯವನ್ನು ಎಸಗದಿದ್ದಿದ್ದರೆ ವೃತ್ರಾಸುರನೇ ವಿಜೃಂಭಿಸಿ ದೇವಲೋಕ ದಿಕ್ಕೆಡುತ್ತಿತ್ತು. ಅಥವಾ ಉಪದೇಶ ಮಾಡದಿದ್ದಲ್ಲಿ ತ್ವಷ್ಟೃ ವೃತ್ರನಂಥ ಇನ್ನೂ ಹಲವು ‘ಕೃತ್ಯ’ಗಳನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಬಹುದಿತ್ತು. ಹೀಗೆ ಸ್ವಯಂ ಸಂನ್ಯಸ್ತಸಂಕಲ್ಪನಾದರೂ ಭೂತ, ವರ್ತಮಾನ ಮತ್ತು ಭವಿಷ್ಯಗಳ ಕೇಡನ್ನು ಪರಿಹರಿಸಿದ ಮಹಾತ್ಮನು ದಧೀಚಿ. ‘ಮಹಾದರ್ಶನ’ದಲ್ಲಿ ಬರುವ ಬುಡಿಲ ದೇವುಡು ಅವರೇ ಸೃಜಿಸಿದ ಪಾತ್ರ. ಈತ ರಾಜಾಶ್ರಯವನ್ನು ಬಯಸದೆ ‘ಯಥಾ ಯಥಾ ಇದ್ದುಕೊಂಡು’ ಅಪರಿಗ್ರಹದ ಅನುಪಮ ನಿದರ್ಶನವಾಗಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತಾನೆ. ಇವನಿಂದಲೂ ಪರಸ್ಪರ ಪೂರಕವಾದ ಎರಡು ಉಪಕಾರಗಳಾಗುತ್ತವೆ. ಮೊದಲು, ಕರ್ಮಕಾಂಡಕ್ಕೆ ಅಂಟಿಕೊಂಡಿದ್ದ ದೇವರಾತನು ತನ್ನ ಮಗ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ ಜ್ಞಾನಕಾಂಡವನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿಯುವುದನ್ನು ಜೀರ್ಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ಮಾಡಿದನು. ಆ ಬಳಿಕ ಸಂಹಿತೆ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಮತ್ತು ಉಪನಿಷತ್ತುಗಳನ್ನು ಕಂಡುಕೊಳ್ಳುವ ಅನನ್ಯಲಭ್ಯ ಪ್ರಕಲ್ಪದ ಪ್ರಾರಂಭಿಕ ಸ್ತರದಲ್ಲಿ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯನಿಗೆ ನೆರವಿತ್ತನು. ಮೊದಲನೆಯದನ್ನು ಮಾಡದಿದ್ದಿದ್ದರೆ ಹೊಸ ಹೊಸ ಯಜ್ಞಗಳನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿ ಕರ್ಮದಲ್ಲಿ ಅಪಾರ ಆದರವಿದ್ದ ದೇವರಾತನು ಮಗನನ್ನು ತನ್ನ ದಾರಿಗೇ ತರಲು ವೃಥಾ ಶ್ರಮಿಸುತ್ತಿದ್ದನು. ಎರಡನೆಯದನ್ನು ಮಾಡದಿದ್ದಿದ್ದರೆ ಆಗಬೇಕಾದ ಕೆಲಸ ಸೂಕ್ತ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನ ಸಿಗದೆ ಮಂದವೇಗದಲ್ಲಿ ನಡೆಯಬೇಕಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಹೀಗೆ ನಿರ್ಣಾಯಕ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳನ್ನು ಸಮರ್ಥವಾಗಿ ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಅನೇಕ ಪಾತ್ರಗಳನ್ನು ದೇವುಡು ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಅನ್ಯಾನ್ಯ ಸ್ರೋತಗಳಿಂದ ತಾವು ಪರಿಗ್ರಹಿಸಿದ ಪಾತ್ರ-ವೃತ್ತಾಂತಗಳನ್ನು ದೇವುಡು ಉದಾತ್ತೀಕರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ನಿದರ್ಶನವಾಗಿ ಕೆಲವನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸಬಹುದು. ಮೊದಲಿಗೆ ‘ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ’ವನ್ನು ನೋಡೋಣ. ವೇದವಾಙ್ಮಯ, ರಾಮಾಯಣ ಮುಂತಾದ ಮೂಲಗಳಲ್ಲಿ ವಸಿಷ್ಠ-ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರರಿಗೆ ತೀರದ ವೈರವಿರುವಂತೆ ತೋರುತ್ತದೆ. ದೇವುಡು ಹಾಗೆ ಮಾಡದೆ ಇಬ್ಬರನ್ನೂ ಉನ್ನತವಾಗಿ ಕಾಣಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಮೇನಕೆಯನ್ನು ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರನ ತಪೋಭಂಗ ಮಾಡುವ ‘ಫಂಕ್ಷನಲ್’ ಪಾತ್ರವಾಗಿ ಸೀಮಿತಗೊಳಿಸದೆ ಸಮಾರ್ದ್ರವಾಗಿ, ಉದಾರವಾಗಿ ತೋರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಗಾಯತ್ರೀಮಂತ್ರದ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರದಲ್ಲಿ ಋಷಿಸಮುದಾಯದ ನೇರ ನೆರವು ದೊರೆತಂತೆ ಕಲ್ಪಿಸುವ ಮೂಲಕ ಮಹಾಜನರ ಪುಣ್ಯ-ಪರಿಶ್ರಮಗಳು ಒಟ್ಟುಗೂಡಿದಾಗಲೇ ಮಹೋದ್ಯಮಗಳು ನಡೆಯಲು ಸಾಧ್ಯವೆಂದು ಸೂಚಿಸಿದ್ದಾರೆ. ‘ಮಹಾಕ್ಷತ್ರಿಯ’ದಲ್ಲಿ ನಹುಷನನ್ನು ಶಚೀಜಾರನನ್ನಾಗಿ ಮಾಡದೆ, ಆತ ಸಪ್ತರ್ಷಿಗಳು ಹೊರುವ ಶಿಬಿಕೆಯಿಂದ ಜಾರುವುದಕ್ಕೆ ನಿಯತಿ ಉಲ್ಲಂಘಿತವಾಗಬಾರದೆಂಬ ಬೇರೊಂದು ಕಾರಣವನ್ನು ಒದಗಿಸಿದ್ದಾರೆ; ಆ ಮೂಲಕ ಉದಾತ್ತತೆಯನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ‘ಮಹಾದರ್ಶನ’ದಲ್ಲಿ ಕಾತ್ಯಾಯಿನಿ, ಮೈತ್ರೇಯಿ ಮತ್ತು ಗಾರ್ಗಿ ಎಂಬ ಮೂರು ಸ್ತ್ರೀಪಾತ್ರಗಳನ್ನು ಕೆತ್ತಿಟ್ಟ ಶಿಲ್ಪಗಳಂತೆ ಸ್ಪಷ್ಟಾಕೃತಿಗಳಾಗಿ ಬಿಂಬಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಕಾತ್ಯಾಯಿನಿ ಅಪ್ಪಟ ಗೃಹಿಣಿ; ಗಂಡನ ಏಳ್ಗೆಗೆ ಕ್ರಿಯಾರೂಪದಲ್ಲಿ ಸ್ಪಂದಿಸಲಾಗದಿದ್ದರೂ ಅದನ್ನು ಕಂಡು ಹಿಗ್ಗುವವಳು. ಮೈತ್ರೇಯಿ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯನ ಮೋಕ್ಷಪತ್ನಿ; ತತ್ತ್ವಸಂಕಥೆಯಲ್ಲಿ ಗಂಡನಿಗೂ ಮನೆವಾರ್ತೆಯಲ್ಲಿ ಕಾತ್ಯಾಯಿನಿಗೂ ನೆರವಾಗಲು ಬಲ್ಲವಳು. ಗಾರ್ಗಿಯಂತೂ ಬ್ರಹ್ಮವಾದಿನಿ; ವಿದಗ್ಧ ಶಾಕಲ್ಯರ ಶಿಷ್ಯೆಯಾಗಿ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯನನ್ನು ಹದಹಾಕಲೆಂದು ವಿದ್ಯಾರಾಜಸವನ್ನು ಮೆರೆಸಿದರೂ ಗುರುವಿನ ಅವಸಾನದ ಬಳಿಕ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯನ ಉನ್ನತಿಗೆ ಶರಣಾಗಿ ಸತ್ತ್ವಾವಶ್ರಿತಳಾದವಳು.

ಈ ಕಾದಂಬರಿಗಳಲ್ಲಿ ಅತಿಮಾನುಷವೆಂದು ತೋರುವ ಪಾತ್ರಗಳಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಸಾಮಾನ್ಯ ಮಾನವರೂ ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಸೊಗಸಾಗಿ ಸುಳಿದಿದ್ದಾರೆ. ‘ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ’ದಲ್ಲಿ ಶುನಶ್ಶೇಫನು ಯಜ್ಞಪಶುವಾಗಿ ನಿಯುಕ್ತನಾಗುವುದನ್ನೂ ವಿಶ್ವಾಮಿತ್ರನು ತರಣೋಪಾಯವನ್ನು ಬೋಧಿಸಿ ಆತನನ್ನು ಕಾಪಾಡುವುದನ್ನೂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷದರ್ಶಿಗಳಾಗಿ ಕಂಡ ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ಪ್ರಜೆಗಳು ಆ ವಿವರಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ತಮ್ಮ ತಮ್ಮಲ್ಲಿ ಮಾತನಾಡಿಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ಒಂದು ಅಧ್ಯಾಯವಿಡೀ ಲೇಖಕರು ಚಿತ್ರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದು ತನ್ನಂತೆಯೇ ಒಳ್ಳೆಯ ಕಥನತಂತ್ರವಾಗಿದ್ದು ಒಂದು ವಿಲಕ್ಷಣ ಘಟನೆಗೆ ಸಾಮಾನ್ಯ ಜನರು ಹೇಗೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸುತ್ತಾರೆ ಎಂಬುದನ್ನು ತೋರ್ಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ‘ಮಹಾಕ್ಷತ್ರಿಯ’ದಲ್ಲಿ ಚ್ಯವನ ಮಹರ್ಷಿ ಸಮುದ್ರದಿಂದ ಮೇಲೆದ್ದು ಬರುವ ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿ ಬೆಸ್ತರ ಗುಂಪು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಚಿತ್ರಿತವಾಗಿದೆ. ಅವರ ಹಾವ-ಭಾವಗಳೂ ಮಾತು-ಕತೆಗಳೂ ಸಹಜವಾಗಿ ಮೈದಳೆದಿವೆ. ‘ಮಹಾದರ್ಶನ’ದಲ್ಲಿ ಬಾಲಕ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯನ ದೇಹದಿಂದ ತೇಜೋವಿಕಿರಣವಾಗುವುದನ್ನು ನೋಡಿ ಗಾಬರಿಗೊಂಡ ಗೊಲ್ಲರು ಆತನ ತಾಯಿಯ ಬಳಿ ಬಂದು ಅದನ್ನು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಅವರ ಮಾತುಗಳಲ್ಲಿ ಗ್ರಾಮೀಣ ಸೊಗಡಿನ ನುಡಿಜಾಡು ಚೆಲುವಾಗಿ ತೋರಿದೆ. ಇಲ್ಲಿಯೇ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ ಗುರುಕುಲವನ್ನು ಸೇರಿದ ಬಳಿಕ ಅವನ ವಿಷಯವಾಗಿ ಆಶ್ರಮದ ಹೆಂಗಸರೆಲ್ಲರೂ ನದೀತೀರದಲ್ಲಿ ಒಟ್ಟುಸೇರಿ ಆಪ್ತವಾಗಿ ಮಾತನಾಡಿಕೊಳ್ಳುವ ಸಹಜ ಚಿತ್ರಣವಿದೆ.

* * *

ಕಾದಂಬರಿಗಳ ಪೌರಾಣಿಕ ಪರ್ಯಾವರಣವನ್ನು ಪುಷ್ಟಿಗೊಳಿಸುವಂತೆ ಅನೇಕ ಪ್ರಸಂಗಗಳು ರೂಪಿತವಾಗಿವೆ. ರುದ್ರಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರ, ಆಪೋದೇವಿಯರ ದರ್ಶನ, ತ್ರಿಶಂಕುವಿನ ದಿವ್ಯದೇಹನಿರ್ಮಾಣ (‘ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ’), ಬ್ರಹ್ಮಹತ್ಯೆಯ ಪಾಪವನ್ನು ವೃಕ್ಷ, ಸ್ತ್ರೀ, ನದಿ ಮತ್ತು ಭೂಮಿಗಳಲ್ಲಿ ಹಂಚುವುದು ಹಾಗೂ ವೃತ್ರಾಸುರನು ಪಂಚಭೂತಗಳನ್ನು ಹಿಡಿಯುವುದು (‘ಮಹಾಕ್ಷತ್ರಿಯ’), ಆದಿತ್ಯನು ಕುದುರೆಯ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯನಿಗೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು, ಪಂಚಭೂತಗಳ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರ, ಕುಲಪತಿ ವೈಶಂಪಾಯನರಿಗೆ ಶ್ರುತಿಭಗವತಿ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಳಾಗುವುದು (‘ಮಹಾದರ್ಶನ’) ಮುಂತಾದ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳು ಕಲ್ಪಿತವಾದರೂ ಹೀಗೆಯೇ ನಡೆದಿದ್ದಿರಬೇಕೆಂದು ಓದುಗರಿಗೆ ತೋರುವ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಅಧಿಕೃತವಾಗಿ ರೂಪಗೊಂಡಿವೆ. ಇವುಗಳ ಸಾಂಕೇತಿಕ ಸ್ವಾರಸ್ಯವೂ ಹಿರಿದು. ಒಂದೆರಡನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಬಹುದು.

[ಇಲ್ಲಿಯ ಉದ್ಧೃತಿಗಳು ಬೆಂಗಳೂರಿನ ‘ಹೇಮಂತ ಸಾಹಿತ್ಯ’ ಪ್ರಕಟಿಸಿರುವ ಆವೃತ್ತಿಗಳವು: ‘ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ’ (೨೦೨೧), ‘ಮಹಾಕ್ಷತ್ರಿಯ’ (೨೦೨೧), ‘ಮಹಾದರ್ಶನ’ (೨೦೨೨).]

ಆಪೋಜ್ಯೋತಿಯ ವರ್ಣನೆ

“ಮಂದಪ್ರಭೆಯ ಸುಂದರಲೋಕವೊಂದು. ಅಲ್ಲಿ ಎತ್ತ ತಿರುಗಿದರೂ ನೀರೇ! ಮೇಲೆ, ಕೆಳಗೆ, ನಡುವೆ, ಎಲ್ಲಾ ನೀರೇ! ಅಥವಾ ನೀರಿನಂತೆ ಕಾಣುವ ಇನ್ನೊಂದು ದ್ರವ. ಹಾಗೆಂದು ಅದರಲ್ಲಿ ಏನೂ ಹರಿಯುತ್ತಿಲ್ಲ. ಹಾಗೆಂದು ಕಲ್ಲು ಮಣ್ಣುಗಳಂತಹ ಘನತ್ವವೂ ಇಲ್ಲ. ಸ್ಫಟಿಕದ ಮುದ್ದೆ ಕರಗಿ ನೀರಾಗದೆ ಬೆಳಕಾದಂತೆ ಇದೆ. ಹಾಗೆಂದು ಭಾರಿಯ ಪ್ರಕಾಶವಿಲ್ಲ. ಅದೊಂದು ಅಲೌಕಿಕವಾದ ಪ್ರಕಾಶ. ಅಲ್ಲಿರುವುದನ್ನು ಕಣ್ಣು ಕಾಣುತ್ತದೆಯೆನ್ನುವುದಕ್ಕಿಂತ ಅದೇ ಕಣ್ಣಿಗೆ ಕಾಣುತ್ತಿದೆಯೆಂದರೆ ಸರಿ ಎನ್ನುವಂತಿದೆ.” (‘ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ,’ ಪು. ೬೫-೬೬)

ಕಾವಿಲ್ಲದ ಬೆಳಕೆನಿಸಿದ ಆಪೋಜ್ಯೋತಿಯನ್ನು ಇದಕ್ಕಿಂತಲೂ ಚೆನ್ನಾಗಿ ವರ್ಣಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ‘ಆರ್ದ್ರಂ ಜ್ಯೋತಿರ್ಜ್ವಲತಿ’ ಎಂಬ ಮಂತ್ರದ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವಿದು.

ವೃತ್ರಾಸುರನು ಪಂಚಭೂತಗಳನ್ನು ಹಿಡಿಯುವುದು

“ಶಚಿಯ ಮೈಯಲ್ಲಿ ಯಾವಾಗಲೂ ಘಮಘಮವೆಂದು ಸುವಾಸನೆಯು ಪುಷ್ಪಗುಚ್ಛದಲ್ಲಿರುವುದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಮಸಗುತ್ತಿರಬೇಕು. ಅದಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಏನೋ ದುರ್ವಾಸನೆಯು ಮೂಗಿಗೆ ತೋರುತ್ತಿದೆ … ವೃತ್ರನ ಪ್ರೇತವು ಪೃಥ್ವೀಭೂತವನ್ನು ಹಿಡಿದಿದೆ. ಅದರಿಂದಲೇ ಈ ದುರ್ಗಂಧ! … ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಬಾಯಿ ಅಂಟು ಅಂಟಾಗಿದೆ. ಏನೋ ಕೆಟ್ಟ ರುಚಿ … ವೃತ್ರನು ಜಲಭೂತವನ್ನು ಹಿಡಿದಿದ್ದಾನೆ … ಮಹಾಸೌಂದರ್ಯವತಿಯಾದ [ಶಚಿಯ] ರೂಪವು ನೋಡುತ್ತಿದ್ದಂತೆಯೇ ಕರಾಳವಾಗುತ್ತಿದೆ. ಎತ್ತೆತ್ತಲೋ ದೇಹವು ವಿಕಾರವಾಗುತ್ತಿದೆ … ವೃತ್ರನು ಅಗ್ನಿಭೂತವನ್ನು ಹಿಡಿದಿದ್ದಾನೆಂದು ತಿಳಿಯಿತು … ಶಚೀದೇವಿಯ ಕೈಕಾಲುಗಳೂ ದೇಹವೂ ಸೊರಟಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿವೆ … ಎಲ್ಲವೂ ಸೊಟ್ಟಸೊಟ್ಟವಾಗಿದೆ. [ವೃತ್ರನು ವಾಯುಮಂಡಲವನ್ನು ಹಿಡಿದಿದ್ದಾನೆ.] … ಎಲ್ಲವೂ ಹೂ ಅರಳಿದಂತೆ ಅರಳುತ್ತಿದೆ. ಶಚಿಯು ಬೆಂಕಿಯ ಸಂಬಂಧವಿಲ್ಲದೆ ಅರಳಾಗುವ ಭತ್ತದಂತೆ ಅರಳುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. [ವೃತ್ರನು ಆಕಾಶಭೂತವನ್ನು ಹಿಡಿದಿದ್ದಾನೆ.] … [ಇಂದ್ರನು] ಅಯ್ಯೋ ಎಂದು ಅಳಲು ಮೊದಲು ಮಾಡುತ್ತಾನೆ … ಅಗ್ನಿವಾಯುಗಳೂ ಅಳುತ್ತಾರೆ … ಆಚಾರ್ಯನಿಗೂ ಅಳು ಬರುತ್ತದೆ … ವೃತ್ರನು ಇಂದ್ರನ ಅಹಂಕಾರವನ್ನು ಹಿಡಿದಿದ್ದಾನೆ.” (‘ಮಹಾಕ್ಷತ್ರಿಯ,’ ಪು. ೧೧೭-೨೧)

ಪಂಚಭೂತಗಳ ಅಭಿಭವವನ್ನು ಅವುಗಳ ಗುಣಗಳ ವಿಕೃತಿಯಿಂದ ಸೂಚಿಸುವುದು ಶಾಸ್ತç-ಕಾವ್ಯಗಳ ನಾಡಿಯ ಮಿಡಿತವನ್ನು ಬಲ್ಲವರಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಸಾಧ್ಯ. “ಗಂಧವತೀ ಪೃಥಿವೀ” ಮುಂತಾದ ಶಾಸ್ತçಪಂಕ್ತಿಗಳ ಕಾವ್ಯಮಯ ವಿವರಣೆಯೇ ಇಲ್ಲಿದೆ.

ಆದಿತ್ಯನು ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯನಿಗೆ ವಾಜಿರೂಪದಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು

“…ಕುದುರೆಯು ಕಾಣಿಸಿತು. ಕುದುರೆಯು ಒಂದು ಇದ್ದುದು ಒಂದು ಹಿಂಡಾಗುತ್ತದೆ. ಹಾಗೆಹಾಗೆಯೇ ಮತ್ತೆ ಒಂದೇ ಆಗುತ್ತದೆ. ಆ ಕುದುರೆಯು ಮರಿಯಾಗುತ್ತದೆ … ಈಗ ಕುದುರೆಯು ಮರಿಯಾಗಿಲ್ಲ. ಒಂದಾಳಿಗಿಂತಲೂ ಎತ್ತರವಾಗಿರುವ ಕುದುರೆ. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ಜ್ವಾಲಾಮಯವಾಗಿದೆ. ನಿಗಿನಿಗಿಯೆಂದು ಕೆಂಡಕ್ಕಿಂತಲೂ ಕೆಂಡವಾಗಿದೆ … ಕುದುರೆಯು … ಆತನ ಹೃದಯವನ್ನು ಹೊಕ್ಕಿತು. ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯನು ಪ್ರಜ್ವಲಿಸುತ್ತಿರುವ ಅಗ್ನಿಯ ಕುಂಡವಾದನು. ಆತನ ರೋಮಕೂಪಗಳಿಂದೆಲ್ಲಾ ಅಗ್ನಿಪುರುಷನಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಜ್ವಾಲೆಗಳೆದ್ದುವು.” (‘ಮಹಾದರ್ಶನ,’ ಪು. ೨೩೪)

ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯನು ವಾಜಸನೇಯೀ ಸಂಹಿತೆಯನ್ನು ಕಂಡುಕೊಳ್ಳುವ ಮೊದಲು ಅದರ ಆದಿಮೂಲವಾದ ಆದಿತ್ಯನು ವಾಜಿಯ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಅನುಗ್ರಹಿಸಿದ ಸಂಗತಿ ಇಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರಕವಾಗಿ ಮೈದಾಳಿದೆ.

* * *

ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕöÈತಿಯು ಎತ್ತಿಹಿಡಿಯುವ ಅನೇಕ ದಾರ್ಶನಿಕ ತತ್ತ್ವಗಳು ಮೂರೂ ಕಾದಂಬರಿಗಳಲ್ಲಿ ಅಪೂರ್ವವಾಗಿ ವಿವರಣೆ ಕಂಡಿವೆ. ತಾವು ಕಲಿತ ವಿದ್ಯೆಗಳನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಜೀರ್ಣಿಸಿಕೊಂಡ ಮಹಾನುಭಾವರು ಮಾತ್ರ ಅವುಗಳನ್ನು ಹೀಗೆ ಕಾಣಿಸಬಲ್ಲರು. ದೇವುಡು ಒಬ್ಬ ಶಾಸ್ತ್ರಕಾರನಂತೆ ಇವುಗಳ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಹೇಳಿ ತೃಪ್ತಿಸದೆ ಮನಮುಟ್ಟುವ ದೃಷ್ಟಾಂತಗಳಿಂದ, ಆಕರ್ಷಕ ವಾಗ್ರೂಢಿಗಳಿಂದ ಅವನ್ನು ಅಲಂಕರಿಸಿ ಕವಿಸಹಜವಾಗಿ ಬಣ್ಣಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇಲ್ಲೆಲ್ಲ ಶಾಸ್ತ್ರ-ಕಾವ್ಯಗಳು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಸಂಪೃಕ್ತವಾಗುತ್ತವೆ. ನಿದರ್ಶನವಾಗಿ ಕೆಲವನ್ನು ಗಮನಿಸೋಣ.

ತಪಸ್ಸಿಗೆ ಬೇಕಾದ ಪೂರ್ವಸಿದ್ಧತೆಯನ್ನೂ

ಅದರ ಲಕ್ಷಣವನ್ನೂ ತಿಳಿಸುವ ಪರಿ

“…ಮನಸ್ಸೆಲ್ಲವೂ … ಚಂಚಲವಾಗಿ ಹರಡುವ ಸ್ವಭಾವವುಳ್ಳದ್ದು. ನೀನು ಏನಾದರೂ ಹಿಡಿದುಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಎಂದರೆ ಕೈಬೆರಳುಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಸೇರಿಸಿ ಹಿಡಿದುಕೊಳ್ಳುವಂತೆ, ಮನಸ್ಸನ್ನು ಹಿಡಿಯುವುದು ಎಂದರೆ ಮನಸ್ಸಿನ ಅಂಗಗಳಂತೆ ಇರುವ ಇಂದ್ರಿಯಗಳನ್ನು ಹಿಡಿಯುವುದು. ನೀನು ಏನನ್ನು ಕೋರುವೆಯೋ ಅದನ್ನು ಆ ಮನಸ್ಸಿನ ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಹಾಕಿ, ಈ ಇಂದ್ರಿಯಗಳಿಂದ ಆ ಮನಸ್ಸು ಹರಿದುಹೋಗದಂತೆ ಹಿಡಿದು ನಿಲ್ಲಿಸು. ಆಗ ಆ ಮನಸ್ಸು ಆ ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ಹೊತ್ತು, ತನ್ನ ಅಕ್ಷದ ಮೇಲೆಯೇ ತಿರುಗುತ್ತಿರುವ ಬುಗುರಿಯಂತೆ ತಿರುಗುವುದು. ಹಾಗೆ ತಿರುತಿರುಗುತ್ತ, ಮೊದಲು ತಾನು ಹೊರಟಿದ್ದ ಕಡೆಗೇ ಬರುವುದು … ಪ್ರಶ್ನೆಯನ್ನು ಹೊತ್ತ ಮನಸ್ಸು ಒಂದು ಸುತ್ತು ತಿರುಗಿದರೆ ಈ ಮುಖದಲ್ಲಿ ಪ್ರಶ್ನೆಯಾಗಿದ್ದುದು ಆ ಮುಖದಲ್ಲಿ ಉತ್ತರವಾಗಿ ಸಿಕ್ಕುವುದು. ಅದು ನಿನ್ನ ತಪಸ್ಸಿಗೆ ಮೊದಲನೆಯ ಮೆಟ್ಟಿಲು … ತಪಸ್ಸೆಂದರೆ ಬಾಹ್ಯಾಭ್ಯಂತರ ಪ್ರಯತ್ನರಾಶಿ … [ಅದು] ಬೀಜವು ವೃಕ್ಷವಾಗುವ ಕೆಲಸ … ತನ್ನ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಂಡು ಮುಂದಿನ ಗತಿಯನ್ನು ತನಗೆ ಬೇಕಾದ ಹಾಗೆ ರೂಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಹೆಣಗಬೇಕು. ಅದು ತಪಸ್ಸು.” (‘ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ,’ ಪು. ೫೫-೫೬)

ಸತ್ಯ-ಧರ್ಮಗಳ ಸಂಬಂಧ ಹಾಗೂ ಧರ್ಮದ ಸ್ವರೂಪ:

“ಸತ್ಯಕ್ಕೆ ಎರಡು ರೂಪ. ಇಂದ್ರಿಯಗೋಚರವಾಗುವ ರೂಪವೊಂದು. ಅದು ಚರರೂಪ. ಇಂದ್ರಿಯಗೋಚರವಾಗದ ಸ್ಥಿರರೂಪ ಮತ್ತೊಂದು. ಚರರೂಪವು ಸ್ಥಿರರೂಪದ ಪ್ರತಿಬಿಂಬ. ಲೋಕವೆಲ್ಲವೂ ಅರಿತಿರುವುದು ಈ ಚರರೂಪವನ್ನು. ಅಲೆಗಳಂತೆ ಚಂಚಲವಾದುದು ಇದು. ಹೊತ್ತುಹೊತ್ತಿಗೆ ಹೊಸತಾಗುತ್ತಿರುವುದು ಇದರ ಸ್ವಭಾವ. ಇದು ದೇಶದೇಶಕ್ಕೂ ಬೇರೆಯಾಗುತ್ತಿರುವುದು … ಆದರೆ, ಆ ಸ್ಥಿರರೂಪವಾದ ಸತ್ಯವಿದೆಯಲ್ಲ ಅದು ಬೇರೆ. ಅದು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಎಲ್ಲ ದೇಶಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಎಲ್ಲ ಕಾಲಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಒಂದೇ. ಈ ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಅದು ಧರ್ಮವಾಗಿ ಗೋಚರವಾಗುವುದು. ಧರ್ಮವು ಸತ್ಯದ ಚರರೂಪದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಿರರೂಪವನ್ನು ಆರಾಧಿಸುವಿಕೆ. ಅದಕ್ಕೆ ಚರರೂಪಕ್ಕಿರುವಷ್ಟೂ ಮುಖಗಳುಂಟು … ಸಾಮಾನ್ಯರೂಪದಿಂದ ಸಾಧಾರಣವಾಗಿ ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಅನ್ವಯಿಸಿದರೂ ವಿಶೇಷರೂಪದಿಂದ ಭಿನ್ನೈಸುವುದೇ ಅದರ ಸ್ವಭಾವ ಎಂದು ಅದಕ್ಕೆ ಗೌರವ.” (‘ಮಹಾಕ್ಷತ್ರಿಯ,’ ಪು. ೧೧೩)

ಶರೀರಧರ್ಮ, ಪ್ರಾಣಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಮನೋಧರ್ಮಗಳಿಗೆ ಅತೀತವಾದ ಆತ್ಮದ ಸ್ವರೂಪ:

“ಶರೀರಧರ್ಮಗಳು ಜರಾಮರಣಗಳು. ಆತ್ಮನು ಅಜರನು; ಅಮರನು. ಜರಾಮರಣಗಳು ಏನಿದ್ದರೂ ಶರೀರವನ್ನು – ಎಂದರೆ ಮತ್ತೊಂದರ ಕಾರ್ಯವಾಗಿ, ಇನ್ನೊಂದರ ಕರಣವಾಗಿರುವ ಶರೀರವನ್ನು – ಹಿಡಿಯಬಲ್ಲವೇ ಹೊರತು ಅಶರೀರಿ ಆತ್ಮವನ್ನು ಸೋಂಕಲಾರವು. ಇನ್ನು ಈ ಶರೀರದೊಳಗಿದ್ದು ಶರೀರವನ್ನು ಸ್ವೇಚ್ಛೆಯಿಂದ ಆಡಿಸುತ್ತಿರುವ ಪ್ರಾಣದ ಧರ್ಮಗಳು ಕ್ಷುತ್ಪಿಪಾಸೆಗಳು. ಅವೂ ಆತ್ಮನನ್ನು ಮುಟ್ಟಲಾರವು. ಪ್ರಾಣವು ಆತ್ಮನ ನೆರಳು. ಪ್ರಾಣವು ಕಾರ್ಯವೂ ಹೌದು ಕರಣವೂ ಹೌದು. ಅವೆರಡೂ ಅಲ್ಲದ ಆತ್ಮನನ್ನು ಅವೆರಡೂ ಆದ ಪ್ರಾಣದ ಧರ್ಮಗಳೆಂತು ಮುಟ್ಟುವುವು? ಪ್ರಾಣದಂತೆಯೇ ಶರೀರದಲ್ಲಿದ್ದುಕೊಂಡು ಇಂದ್ರಿಯಗಳ ಚಲನವನ್ನು ಪ್ರೇರಿಸುವ ಮನಸ್ಸಿನ ಧರ್ಮಗಳು ಶೋಕಮೋಹಗಳು. ಶೋಕವೇ ಕಾಮವು, ಮೋಹವೇ ಅಜ್ಞಾನವು. ಹುಲ್ಲು ಅಗ್ನಿಯನ್ನು ಮುಟ್ಟಿ ಎಂತು ಬದುಕಲಾರದೋ ಹಾಗೆ ಕಾಮವು ಅಕಾಮವಾದ ಆತ್ಮನನ್ನು ಮುಟ್ಟಿ ಬದುಕಲಾಗದು … ಹಾಗೆಯೇ ಅಜ್ಞಾನವೂ ಜ್ಞಾನವೇ ತಾನಾದ ಆತ್ಮವನ್ನು ಎಂತು ಸೇರಬಲ್ಲುದು?” (‘ಮಹಾದರ್ಶನ,’ ಪು. ೩೪೦-೪೧)

ಎಲ್ಲಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ, ಜಗತ್ತಿನ ಎಲ್ಲ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಿಗೂ ಅನಿವಾರ್ಯವಾದ ಅನ್ನ-ಅನ್ನಾದಗಳ ರೂಪದಲ್ಲಿರುವ ಸೋಮ-ಅಗ್ನಿಗಳ ಅನುಸಂಧಾನ ಮುಖ್ಯವೆಂದು ಹೇಳಿ, ಅಗ್ನಿಯೇ ಪುರುಷ ಮತ್ತು ಸೋಮವೇ ಪ್ರಕೃತಿ ಎಂದು ವಿವರಿಸಿ, ಇವೆರಡರ ಮೂಲವಾದ ಅಗ್ನೀಷೋಮಾತ್ಮಕ ವ್ಯೂಹದ ಯಜಮಾನ ಸವಿತೃದೇವನೆಂದು ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿ, ಆ ಸವಿತೃವೇ ಆದಿತ್ಯನ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾವರ-ಜಂಗಮ ಎಂಬ ಭೇದವಿಲ್ಲದೆ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಪಾಲಿಸುತ್ತಿರುವನೆಂದು ತೋರ್ಪಡಿಸಿ, ಎಲ್ಲರೊಳಗೂ ಇದ್ದುಕೊಂಡು ಮನೋಬುದ್ಧಿಗಳನ್ನು ಪ್ರಚೋದಿಸುತ್ತಿರುವ ಆದಿತ್ಯನ ತೇಜಸ್ಸನ್ನು ಆರಾಧಿಸುವುದೇ ಗಾಯತ್ರೀಮಂತ್ರದ ಆಶಯವೆಂದು ದೇವುಡು ನರಸಿಂಹಶಾಸ್ತ್ರಿಗಳು ಕಾಣಿಸಿಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಗಾಯತ್ರಿಯು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಒಲಿಯಬಲ್ಲಳೆಂದು ವಿಶ್ವಾಸವಿರಿಸಿ “ಜಾತಮಾತ್ರಸ್ಯ ಗಾಯತ್ರೀ” ಎಂದು ಸಾರಿದ್ದಾರೆ. ಇದು ಅವರ ಮಹೋನ್ನತ ದರ್ಶನ.

* * *

ಈ ಕಾದಂಬರಿಗಳು ಗದ್ಯಮಾಧ್ಯಮದಲ್ಲಿ ರಚಿತವಾದ ಮಹಾಕಾವ್ಯಗಳೇ ಸರಿ. ಹೀಗಾಗಿ ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಸೊಗಸಾದ ವರ್ಣನೆಗಳು ಬರುವುದು ಅಚ್ಚರಿಯಲ್ಲ. ಇವು ಹೊರಚ್ಚಾಗಿ ನಿಲ್ಲದೆ ಕಥೆಯ ಹರವಿನಲ್ಲಿ ಸಹಜವಾಗಿ ಹೊಂದಿಕೊಂಡು ಸವಿಯೆನಿಸುತ್ತವೆ. ಓದುಗರ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಒಂದು ಕಾಂತಿಯನ್ನೂ ಪ್ರಫುಲ್ಲತೆಯನ್ನೂ ತುಂಬುತ್ತವೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಕೆಲವು ನಿದರ್ಶನಗಳನ್ನು ಕಾಣೋಣ.

ದೇವಧೇನು ನಂದಿನಿಯ ವರ್ಣನೆ:

“ನಂದಿನಿಯು ಬರುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. ಸಮೃದ್ಧಿಯೂ ಶಾಂತಿಯೂ ಮೂರ್ತಿಗೊಂಡಂತೆ, ಸೌಭಾಗ್ಯಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ಪ್ರತಿಬಿಂಬವೆಂಬಂತೆ ಬರುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. ಕರೆದಿದ್ದರೂ ಪೂರ್ಣವಾಗಿರುವ ಕೆಚ್ಚಲು ಹಾಗೆ ಹೀಗೆ ಹೊಯ್ದಾಡುತ್ತ ಯಾರಿಗೆ ಏನು ಬೇಕು, ಯಾರಿಗೆ ಯಾವ ವರ ಬೇಕು, ಎಂದು ಹುಡುಕುತ್ತಿರುವಂತಿದೆ. ಕೇಸರಿಯ ಬಣ್ಣದ ಕೆಂಪು ಹಸು. ಈ ಜಗತ್ತಿನ ಸೌಭಾಗ್ಯವನ್ನೆಲ್ಲ ರಾಶಿಗೂಡಿಸಿ ಅದರ ಮೇಲೆ ಒಂದು ತಿಲಕವನ್ನಿಟ್ಟಂತೆ ಆಕೆಯ ಮುಖದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಬೆಳ್ಳನೆ ತಿಲಕ. ಸೌಭಾಗ್ಯದೇವಿಯ ಮಂದಿರದ ಗೋಪುರದ ಮೇಲೆ ಇಟ್ಟಿರುವ ಶಿಖರಗಳಂತಿರುವ ಆ ಕೊಂಬುಗಳು.” (‘ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ,’ ಪು. ೧೮)

ನಹುಷ ತನ್ನ ಪತ್ನಿ ವಿರಜಾದೇವಿಯನ್ನು ಬಿಸಿಲುಮಚ್ಚಿನಲ್ಲಿ ಕಾಣಲು ಬರುವ ಚಿತ್ರಣ:

“ಸಣ್ಣದಾಗಿ ಮೃದುವಾಗಿ ಶೃಂಗನಾದವಾಗಿ ಚಕ್ರವರ್ತಿಯ ಆಗಮನವನ್ನು ಸೂಚಿಸಿತ್ತು. ಮರ್ಯಾದೆಗೆಂದು ಹಿಡಿದಿರುವ ಕರ್ಪೂರದೀಪಿಕೆಯು ತನ್ನದೂ ಕಾಣಿಕೆಯಿರಲಿ ಎಂಬಂತೆ, ಆ ಬಿಸಿಲುಮಚ್ಚಿನಲ್ಲಿ ರಂಗವಲ್ಲಿಯಾಗಿ ಇಟ್ಟಿರುವ ಕೇಸರ, ಪಚ್ಚಕರ್ಪೂರ, ಕಸ್ತೂರಿಗಳ ಹುಡಿಗಳ ವಾಸನೆಯ ಜೊತೆಗೆ ತನ್ನ ಸುವಾಸನೆಯನ್ನೂ ಅಷ್ಟು ಒಪ್ಪಿಸುತ್ತಿದೆ. ಪರಾಕ್ರಮವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿ ಹಿಡಿದು ತಂದು ಸೆರೆಯಲ್ಲಿಟ್ಟಿರುವ ಶತ್ರುಗಳ ಹೃದಯದ ದ್ವೇಷದಾವಾನಲಗಳಿಂದ ಏಳುವ ಕೃಷ್ಣಧೂಮಗಳ ನಿಷ್ಫಲ ಮೇಘಗಳಂತೆ, ಚಕ್ರವರ್ತಿಯ ಪಕ್ಕದಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದು ತರುತ್ತಿರುವ ಧೂಪದಾನಿಯಿಂದ ಹೊರಬೀಳುವ ದಪ್ಪ ಹೊಗೆಯು ಚಾಮರಗಳ ಗಾಳಿಯಿಂದ ಆಹತವಾಗಿ ಸುತ್ತಿನ ಗಾಳಿಯಲ್ಲಿ ಸೇರಿಹೋಗಿ ಅದೃಶ್ಯವಾಗುತ್ತಿದೆ.” (‘ಮಹಾಕ್ಷತ್ರಿಯ,’ ಪು. ೧೩೫)

‘ಶಾರದಾಮಂದಿರ’ ಎಂಬ ಯಾಗಮಂಟಪದಲ್ಲಿದ್ದ ಸರಸ್ವತಿಯ ಚಿತ್ರ:

“…ದೇವಿಯು ವೀಣಾವಾದನ ಮಾಡುತ್ತ ಕುಳಿತಿದ್ದಾಳೆ. ಮೇಲಿನ ಕೈಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದರಲ್ಲಿ ಅಕ್ಷಮಾಲಿಕೆಯನ್ನೂ ಇನ್ನೊಂದರಲ್ಲಿ ಪುಸ್ತಕವನ್ನೂ ಧರಿಸಿದ್ದಾಳೆ. ತಲೆಯ ಮೇಲಿನ ರತ್ನಕಿರೀಟವು ಆಕೆಯ ತೇಜಸ್ಸೆಲ್ಲವೂ ಮೇಲಕ್ಕೆದ್ದು ಗೋಪುರಾಕೃತಿಯಾಗಿದೆಯೋ ಎಂಬಂತಿದೆ. ಕಿವಿಯಲ್ಲಿರುವ ರತ್ನದ ಓಲೆಗಳು ಪ್ರತಿಭಾಸ್ವರೂಪಳಾದ ಆಕೆಯ ಪ್ರತೀಕಗಳೆಂಬಂತೆ ಪ್ರಕಾಶಮಾನವಾಗಿ ಹೊಳೆಯುತ್ತಿವೆ. ಮೂಗಿನಲ್ಲಿ ಇಟ್ಟುಕೊಂಡಿರುವ ಮೂಗುಬಟ್ಟು ಸ್ವಾತೀನಕ್ಷತ್ರವನ್ನು ತಂದು ಸೆರೆಹಿಡಿದಿಟ್ಟಿರುವಂತಿದ್ದು, ಅದರ ಕಾಂತಿಯು ಆಕೆಯ ಸುಂದರ ಕಪೋಲದ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದು ಅದು ಕೊಂಚ ಕೆಂಪಾಗಿರುವಂತೆ ಕಾಣುತ್ತದೆ … ತಾಯಿಯ ದರ್ಶನವಾಗುತ್ತಿದ್ದ ಹಾಗೆಯೇ ಆಕೆಯ ದಿವ್ಯವೀಣೆಯ ಮಂಜುಳಗಾನವನ್ನು ಕೇಳಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ. ಆಕೆಯು ಮುಡಿದಿರುವ ಪುಷ್ಪಮಾಲೆಯ ದಿವ್ಯಸೌರಭವನ್ನು ಆಘ್ರಾಣಿಸಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ. ಆಕೆಯ ಕಟಾಕ್ಷವು ಹರಡಿದ ಕಡೆಯಲ್ಲೆಲ್ಲಾ ಪವಿತ್ರತೆಯು ತಾನೇ ತಾನಾಗಿ ಜ್ಞಾನವು ತಾಂಡವವಾಡಿದಂತಾಗುತ್ತದೆ.” (‘ಮಹಾದರ್ಶನ,’ ಪು. ೩೦೬-೦೭)

ಇಲ್ಲೆಲ್ಲ ದೇವುಡು ಅವರೊಳಗಿನ ಅಪ್ಪಟ ಕವಿ ಎದ್ದುಕಾಣುತ್ತಾನೆ. ಅಷ್ಟು ದೊಡ್ಡ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಇಷ್ಟು ಪೇಶಲವಾದ ಕವಿಹೃದಯವನ್ನು ಉಳ್ಳವರೂ ಆಗಿದ್ದುದು ನಮ್ಮ ಭಾಗ್ಯ.

* * *

‘ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ,’ ‘ಮಹಾಕ್ಷತ್ರಿಯ’ ಮತ್ತು ‘ಮಹಾದರ್ಶನ’ ಕನ್ನಡದ ಹೆಮ್ಮೆಯ ಕಾದಂಬರಿಗಳು. ದೇವ-ದೇವಿಯರೂ ಋಷಿ-ಮುನಿಗಳೂ ಹೇಗೆಲ್ಲ ಉಂಡು, ಉಟ್ಟು, ಆಡಿ, ಆಲೋಚಿಸಿ, ವರ್ತಿಸುತ್ತಿದ್ದರೆಂದು ನಾವು ‘ಇದಮಿತ್ಥಂ’ ಎಂದು ತಿಳಿಯಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ದೇವುಡು ಅವರ ಈ ಕೃತಿಗಳು ಪಾಂಡಿತ್ಯವೊಡವರಿದ ಕಲ್ಪನೆಗಳನ್ನು ವಿಶದವಾಗಿ, ಸಮುಚಿತವಾಗಿ ಬೆಳೆಸುವ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಚೀನ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಜನರು ಹೀಗೆಯೇ ಇದ್ದಿರಬೇಕು ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆಯನ್ನು ಹುಟ್ಟಿಸುತ್ತವೆ. ಇದರೊಟ್ಟಿಗೆ ಎಷ್ಟೋ ವಿದ್ಯಾಮರ್ಮಗಳನ್ನು ಸುಳಿದ ಬಾಳೆಯ ಹಣ್ಣಿನಂತೆ ಸುಗ್ರಹವಾಗಿಸುತ್ತವೆ. ಎಲ್ಲಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ರಸಾನಂದವನ್ನು ಸಮೃದ್ಧವಾಗಿ ಕರುಣಿಸುತ್ತವೆ.

ಇದುವರೆಗೆ ‘ಮಹಾಬ್ರಾಹ್ಮಣ’ ಮೂವತ್ತಮೂರು ಬಾರಿ, ‘ಮಹಾಕ್ಷತ್ರಿಯ’ ಇಪ್ಪತ್ತೊಂದು ಬಾರಿ ಹಾಗೂ ‘ಮಹಾದರ್ಶನ’ ಆರು ಬಾರಿ ಮುದ್ರಿತವಾಗಿವೆ. ಇದು ಸತ್ಸಾಹಿತ್ಯದ ಬಗೆಗೆ ನಮ್ಮ ಜನರಿಗಿರುವ ಹಸಿವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಇಂಥ ವಿಶಿಷ್ಟ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಬೆಂಗಳೂರಿನ ‘ಹೇಮಂತ ಸಾಹಿತ್ಯ’ದ ವ್ಯವಸ್ಥಾಪಕರು ಪುನರ್ಮುದ್ರಿಸಿ ಓದುಗರಿಗೆ ಮಹೋಪಕಾರ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಹಿಂದೆ ದೇವುಡು ಅವರು ಅನುವಾದಿಸಿದ ‘ಯೋಗವಾಸಿಷ್ಠ’ದ ಸಂಪುಟಗಳನ್ನು ಸಮಗ್ರವಾಗಿ ಅಚ್ಚುಮಾಡಿದ ಶ್ರೇಯಸ್ಸಿನ ಸಂಸ್ಥೆಯೇ ಈಗ ಈ ಮೂರು ಕಾದಂಬರಿಗಳನ್ನೂ ಪ್ರಕಟಿಸಿರುವುದು ಅರ್ಥಪೂರ್ಣವಾಗಿದೆ. ಅವರ ಶ್ರಮಕ್ಕೆ ವಾಚಕರು ಹಿಂದಿನಂತೆಯೇ ಸ್ಪಂದಿಸಲೆಂದು ಹಾರೈಸೋಣ.