ಸ್ವಯಂಪ್ರೇರಣೆಯಿಂದ ಸಾವನ್ನು ಆಹ್ವಾನಿಸುವವರಿಗೆ ಸಮಾಧಿಬೆಟ್ಟವು ಅತ್ಯಂತ ನೆಚ್ಚಿನ ತಾಣವಾಗಿತ್ತು. ದೇಹದಂಡನೆಕಾರರೇ ಇತಿಹಾಸ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಇಂತಹ ಇನ್ನೊಂದು ಕೇಂದ್ರ ಪ್ರಪಂಚದಲ್ಲಿಲ್ಲ. ಈ ಎಲ್ಲ ಘಟನೆಗಳನ್ನು ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ದಾಖಲಿಸಿ ಇಟ್ಟ ಇನ್ನೊಂದು ಬೆಟ್ಟ ಕೂಡ ನಮ್ಮ ನಾಡಿನಲ್ಲಿ ಸಿಗದು.
ಕರ್ನಾಟಕದ ಹಾಸನ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿರುವ ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳವು ದಿಗಂಬರ ಜೈನ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯವೆನಿಸಿದೆ ಹಾಗೂ ದೇಶದ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಅನನ್ಯ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಪಡೆದಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಧಿಕ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಜೈನಶಾಸನಗಳಿವೆ. ಭಗವಾನ್ ಬಾಹುಬಲಿಯ ಅತಿ ಎತ್ತರದ ಏಕಶಿಲಾ ವಿಗ್ರಹ(ಗೊಮ್ಮಟ)ವಿದೆ. ಸುಮಾರು ೧೫೦೦ ವರ್ಷಗಳ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನ ಜೈನ ಇತಿಹಾಸ, ಬೇರೆಲ್ಲೂ ಕಾಣದಷ್ಟು ದಿಗಂಬರ ಜೈನ ದೇವಾಲಯಗಳು, ಬಹುದೊಡ್ಡ ಸಂಖ್ಯೆಯ ನಿಸಿದಿ ಅಥವಾ ಸ್ಮಾರಕಸ್ತಂಭಗಳು ಈ ಪಟ್ಟಣದ ಇತರ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಗಳಾಗಿವೆ.
ಭದ್ರಬಾಹು ಮುನಿ ಮತ್ತು ಮೌರ್ಯಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಸ್ಥಾಪಕನಾದ ಚಂದ್ರಗುಪ್ತ ತಮ್ಮ ಸಾವಿರಾರು ಅನುಯಾಯಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಕ್ರಿ.ಪೂ. ಮೂರನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದರು ಎಂಬುದಾಗಿ ಇಲ್ಲಿನ ಕನಿಷ್ಟ ಆರು ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲಾಗಿದೆ. ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದ ಐತಿಹ್ಯ ಮತ್ತು ಇತಿಹಾಸಗಳು ಅಲ್ಲಿಂದಲೇ ಆರಂಭವಾದವು. ಚಂದ್ರಗಿರಿ (ಚಿಕ್ಕಬೆಟ್ಟ) ಮತ್ತು ವಿಂಧ್ಯಗಿರಿ (ದೊಡ್ಡಬೆಟ್ಟ) ಎನ್ನುವ ಎರಡು ಬೆಟ್ಟಗಳು, ಕೊಳ್ಳ(ಕಣಿವೆ)ದಲ್ಲಿ ಹಬ್ಬಿರುವ ಪಟ್ಟಣ, ಅದರ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿರುವ ಉಪಗ್ರಾಮಗಳು ಪ್ರಸ್ತುತ ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದಲ್ಲಿ ಸೇರುತ್ತವೆ. ಈ ಬೆಟ್ಟಗಳಲ್ಲಿ ಮೊದಲು ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದ್ದು ಚಿಕ್ಕಬೆಟ್ಟ. ಈ ಬೆಟ್ಟದಲ್ಲಿರುವ ಸುಮಾರು ಕ್ರಿ.ಶ. ೬೦೦ರ ಶಾಸನದಿಂದ ಇಲ್ಲಿನ ಲಿಖಿತ ಇತಿಹಾಸ ಆರಂಭವಾಯಿತೆನ್ನಬಹುದು.
ಚಿಕ್ಕಬೆಟ್ಟದ ಪಾರ್ಶ್ವನಾಥ ಬಸದಿಯ ಬಲಭಾಗದ ಹಾಸುಬಂಡೆಯ ಮೇಲಿರುವ ಶಾಸನವು ಸಕಲ ಸಂಘ(ಅನುಯಾಯಿಗಳ ಗುಂಪು)ಗಳ ಸಹಿತವಾಗಿ ಉಜ್ಜೈನಿಯಿಂದ ವಲಸೆ ಬಂದ ಭದ್ರಬಾಹು ಮುನಿಗಳ ಕಥೆಯನ್ನು ನಿರೂಪಿಸುತ್ತದೆ; ಮತ್ತು ಸಮ್ಯಕ್ ಚಾರಿತ್ರ್ಯದಿಂದೊಡಗೂಡಿದ ತಪಸ್ಸಿನ ಗುರಿಯಾದ ಸಮಾಧಿಯನ್ನು ಸಾಧಿಸಲು ಇಚ್ಛಿಸಿದ ಪ್ರಭಾಚಂದ್ರ ಆಚಾರ್ಯನು ತನ್ನ ಜೀವನವನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸಲು ಈ ಪರ್ವತಶಿಖರವನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡದ್ದನ್ನು ಕೂಡ ಅದು ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ. ಅಂದರೆ ಇಲ್ಲಿ ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದ ಇತಿಹಾಸ ಆರಂಭವಾಗುವುದು ಶ್ರವಣನೊಬ್ಬನ ಇಚ್ಛಾಮರಣದಿಂದ.
ಇದೇನು ಕಟವಪ್ರ?
ಪವಿತ್ರವಾದ ಚಿಕ್ಕಬೆಟ್ಟವನ್ನು ಮೊದಲಿಗೆ ಕಟವಪ್ರ ಅಥವಾ ಕಳ್ವಪ್ಪು ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಿದ್ದರು. ವೆಳ್ಗೊಳ (ಬೆಳ್ಗೊಳ) ಎಂಬ ಹೆಸರು ಕೂಡ ಆಗಲೇ ಬಂದಿತ್ತು. ಇದರಲ್ಲಿ ಕಟವಪ್ರ ಹಾಗೂ ಕಳ್ವಪ್ಪು ಎಂಬ ಹೆಸರುಗಳು ಹೇಗೆ ಬಂದವು ಎಂಬ ಬಗ್ಗೆ ಸಹಮತವಿಲ್ಲ. ಕಟ ಎಂದರೆ ಸಮಾಧಿ, ವಪ್ರ ಎಂದರೆ ಬೆಟ್ಟ ಎನ್ನುವವರು ಒಬ್ಬ ಮುನಿಯ ಸಮಾಧಿಮರಣದಿಂದ ಈ ಸ್ಥಳದ ಇತಿಹಾಸ ಆರಂಭವಾದುದನ್ನು ಅದಕ್ಕೆ ಸಮರ್ಥನೆಯಾಗಿ ನೀಡುತ್ತಾರೆ. ಕ್ರಿ.ಶ. ೭-೮ನೇ ಶತಮಾನಗಳಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಅಂತ್ಯವನ್ನು ಸಾಧಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅನೇಕರು ಈ ಬೆಟ್ಟವನ್ನು ಆರಿಸಿಕೊಂಡದ್ದು ಅದಕ್ಕೆ ಪುಷ್ಟಿನೀಡುತ್ತದೆ. ಕ್ರಿ.ಶ. ೬೦೦-೭೦೦ರ ಕಾಲಾವಧಿಯ ೧೦-೧೨ ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಕಟವಪ್ರ, ಕಟವಪ್ರ ಶಿಖರ, ಕಟವಪ್ರ ಶೈಲ ಮುಂತಾಗಿ ಇದನ್ನು ಕರೆಯಲಾಗಿದೆ. ಅದೇ ವೇಳೆಗೆ ಕಳ್ವಪ್ಪ ಬೆಟ್ಟ, ಕಳ್ವಪರ್ವತ, ಕಳ್ವಪ್ಪ ತೀರ್ಥ, ಕಳ್ವಪ್ಪಿನ ದುರ್ಗ ಮುಂತಾದ ಪ್ರಯೋಗಗಳನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ.
ಕಟವಪ್ರ ಸಂಸ್ಕೃತಪದವಾಗಿದ್ದು ಕಳ್ವಪ್ಪು ಅದರ ಕನ್ನಡ ರೂಪಾಂತರ ಎಂದು ಕೂಡ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಕ್ರಿ.ಶ. ೭ರಿಂದ ೧೩ನೇ ಶತಮಾನದ ವರೆಗೂ ಪ್ರಚಲಿತವಿದ್ದ ಈ ಹೆಸರು ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೧೩೯ರ ಅನಂತರ ಥಟ್ಟನೆ ಮಾಯವಾಯಿತೆಂದು ಸಂಶೋಧಕರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. (ನೋಡಿ – ಷ. ಶೆಟ್ಟರ್ ಅವರ ’ಸಾವನ್ನು ಅರಸಿ’ ಮತ್ತು ’ಸಾವನ್ನು ಸ್ವಾಗತಿಸಿ’ – ಅನುವಾದ ಅನುಕ್ರಮವಾಗಿ ಓ.ಎಲ್. ನಾಗಭೂಷಣಸ್ವಾಮಿ ಮತ್ತು ಸದಾನಂದ ಕನವಳ್ಳಿ ಹಾಗೂ ಷ. ಶೆಟ್ಟರ್ – ಪ್ರ: ಅಭಿನವ, ಬೆಂಗಳೂರು-೪೦). ಕಳ್ವಪ್ಪು ಅಥವಾ ಕಟವಪ್ರ ಎಂದರೆ ಸಮಾಧಿಬೆಟ್ಟ ಎಂಬುದನ್ನು ಕೆಲವು ವಿದ್ವಾಂಸರು ಒಪ್ಪುವುದಿಲ್ಲ. ಕಳ್ ಎಂದರೆ ನೀರು, ಬಪ್ಪು ಎಂದರೆ ಬಿಳಿ; ಕಳ್ವಪ್ಪು ಎಂದರೆ ಬಿಳಿನೀರು; ಅದೇ ಬಿಳಿಕೊಳ, ಬೆಳ್ಗೊಳ ಎಂದು ಹಲವು ವಿದ್ವಾಂಸರು ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಡುತ್ತಾರೆ. ಕೆಲವರು ಕಳ್ ಎಂದರೆ ಕಪ್ಪುಬಣ್ಣ; ಅದರಂತೆ ಇದು ಕಪ್ಪುಬೆಟ್ಟ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಏಕೆ ಕಪ್ಪು ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಉತ್ತರ ಸಿಗುವುದಿಲ್ಲ.
ಏನಿದ್ದರೂ ಈ ಹೆಸರುಗಳನ್ನು ಪ್ರೇರೇಪಿಸಿದ್ದು ಬಣ್ಣ ಮಾತ್ರ ಅಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ ಬೆಟ್ಟದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ವ್ರತನಿಯಮಗಳಿರಬೇಕು ಎಂದು ಕೂಡ ಊಹಿಸಬಹುದು. ಕಟ ಎಂಬುದು ಕಳ್ ಕನ್ನಡ ಪದದ ಸಂಸ್ಕೃತ ಧಾತುವಾಗಿದ್ದರೆ ಎರಡೂ ಒಂದೇ ಅರ್ಥ ಕೊಡಬೇಕು. ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಕಳ್ ಎಂದರೆ ಬಿಡಿಸು, ಸಡಿಲಗೊಳಿಸು, ಶುದ್ಧೀಕರಿಸು, ಸಾಯು ಅರ್ಥಗಳೆಲ್ಲ ಇವೆ. ಕಳಲ್ ಎಂದರೆ ಅಂತ್ಯ. ಇವು ಕಟ(ಶವ, ಗೋರಿ)ದ ಅರ್ಥಕ್ಕೆ ತುಂಬ ಹೊಂದಿಕೆಯಾಗಿ, ಈ ಬೆಟ್ಟ ಇಚ್ಛಾಮರಣಿಗಳ ತಾಣವಾಗಿತ್ತು ಎಂಬುದು ದೃಢವಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಬೆಟ್ಟದ ಕೀರ್ತಿ ಸುತ್ತ ಹರಡಿದ ಬಳಿಕ ಮರಣಬೆಟ್ಟ ಹಾಗೂ ಸಮಾಧಿಬೆಟ್ಟ ಎಂಬ ನೇರ ಹೆಸರುಗಳು ಕೂಡ ಬಂದವು.
ಚಿಕ್ಕಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲಿನ ಅಥವಾ ಕೊಳ್ಳದಲ್ಲಿದ್ದ ಒಂದು ಕೊಳದಿಂದ ವೆಳ್ಗೊಳ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಬಂತು. ಆ ಪ್ರಥಮ ಉಲ್ಲೇಖ ೮ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಬಂದಿದ್ದು ೧೨ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ಜನಪ್ರಿಯವಾಯಿತು. ೮ನೇ ಶತಮಾನದ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದ ದೊಡ್ಡ ಬೆಟ್ಟವನ್ನು ಪೆರ್ಗಳ್ವಪ್ಪು ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ೧೦ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಕೆತ್ತಿ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸಿದ ಗೊಮ್ಮಟ ಮಹಾವಿಗ್ರಹದಿಂದಾಗಿ ಅದಕ್ಕೆ ಗೊಮ್ಮಟಪುರ ಅಥವಾ ಗೊಮ್ಮಟತೀರ್ಥ ಎಂಬ ಹೆಸರುಗಳು ಬಂದವು.
ಮೊದಲಿಗೆ ಅದು ಪ್ರಾಚೀನಕಾಲದ ಮುನಿಗಳ ಮತ್ತು ದೇಹದಂಡನೆಕಾರರ ಬೆಟ್ಟವಾಗಿತ್ತು. ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೧೩೯ರ ಶಾಸನ ಆ ನೆರೆಹೊರೆಯನ್ನು ಕಬ್ಬಪ್ಪು ನಾಡು ಎಂದರೂ ಅಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಜನವಸತಿ ಇರಲಿಲ್ಲ. ೧೨- ೧೪ನೇ ಶತಮಾನದ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಅದೊಂದು ಪಟ್ಟಣವಾಗಿ ಬೆಳೆದು, ೧೫ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಒಂದು ನಗರ ಮತ್ತು ನಾಡಕೇಂದ್ರವಾಯಿತು. ೧೨ನೇ ಶತಮಾನದ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಬೆಳ್ಗೊಳದಲ್ಲಿ ಯಾತ್ರಿಕರು ನೆಲೆನಿಲ್ಲಲು ಆರಂಭಿಸಿದರು. ಈಗ ಲಕ್ಷಾಂತರ ಪ್ರವಾಸಿಗರನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸುತ್ತಿರುವ ಗೊಮ್ಮಟ ಮಹಾವಿಗ್ರಹವು ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದ ಕೇಂದ್ರಬಿಂದುವಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದ ಇತಿಹಾಸದುದ್ದಕ್ಕೂ ಮಹತ್ತ್ವ ಪಡೆದಿರುವುದು ಸಮಾಧಿಬೆಟ್ಟವೆಂದು ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಚಿಕ್ಕಬೆಟ್ಟವೇ.
`ಭುವಿಗೊಂದು ಆಭರಣ’
ಆರಂಭದ ಒಂದು ಕಾಲಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಉಜ್ಜೈನಿ ಪರಿಸರದಿಂದ ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳಕ್ಕೆ ಬಹಳಷ್ಟು ಶ್ರಮಣರು ಮತ್ತವರ ಅನುಯಾಯಿಗಳ ವಲಸೆ ನಡೆದಿರಬೇಕು. ಉಜ್ಜೈನಿ ಸುತ್ತಲಿನ ಕ್ಷಾಮಪೀಡಿತ ಬರಡು ಪ್ರದೇಶಕ್ಕಿಂತ ಇದು ಭಿನ್ನವಾಗಿತ್ತು ನಿಜ; ಆದರೆ ವಿಸ್ತೃತ ಕಣಿವೆ, ಕೊಳ್ಳ, ಕಂದರ ಹಾಗೂ ಗುಹೆಗಳ ನಡುವೆ ಇದ್ದ ಉನ್ನತ ಶಿಖರಗಳ ಕಟವಪ್ರ ಬಹುತೇಕ ದುರ್ಗಮಪ್ರದೇಶವಾಗಿತ್ತು. ಬೆಟ್ಟದ ಕಪ್ಪುಶಿಲೆಗಳು ದೈತ್ಯಾಕಾರದ ಕಾರ್ಮೋಡಗಳನ್ನು ಹೋಲುತ್ತಿದ್ದವು. ಕಗ್ಗಾಡು, ದುರ್ಗಮ ಗುಹೆ, ಕಂದರ, ಕೊರಕಲುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ ಪ್ರದೇಶವು ಕೇವಲ ಕಾಡುಹಂದಿಗಳ ಹಿಂಡು, ಚಿರತೆ, ಕತ್ತೆಕಿರುಬ, ಸರ್ಪ ಮತ್ತು ಜಿಂಕೆಗಳ ತಾಣವಾಗಿತ್ತು. ಜೀವದ ಅಂಜಿಕೆಯುಳ್ಳ ಯಾರನ್ನಾದರೂ ವಿಕರ್ಷಿಸುವ ಈ ಭಯವಿಸ್ಮಯಕಾರಕ ಪರಿಸರವು ’ಶೀತಲ ಶಿಲೆಯ ವಿಸ್ತಾರದ ಮೇಲೆ ದೇಹವನ್ನು ದಂಡಿಸಿ’ ಮರಣವನ್ನು ಆಹ್ವಾನಿಸುವವರ ಮಟ್ಟಿಗೆ ’ಭುವಿಗೊಂದು ಆಭರಣ’ವಾಗಿ ಕಾಣುತ್ತಿತ್ತು ಎಂಬುದಾಗಿ ಶಾಸನಕವಿಗಳು ಬಣ್ಣಿಸಿದ್ದಾರೆ.
೭ನೇ ಶತಮಾನದ ಅಂತ್ಯದ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಆಗಲೇ ಸುಮಾರು ೭೦೦ ಜನ ಪುಣ್ಯಪುರುಷರು
ಕಟವಪ್ರದ ಶೀತಲಶಿಲೆಯ ಮೇಲೆ ಮರಣವನ್ನು ಬರಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದರು. ಸ್ವಯಂಪ್ರೇರಣೆಯಿಂದ ಸಾವನ್ನು ಆಹ್ವಾನಿಸುವವರಿಗೆ ಸಮಾಧಿಬೆಟ್ಟವು ಅತ್ಯಂತ ನೆಚ್ಚಿನ ತಾಣವಾಗಿತ್ತು. ದೇಹದಂಡನೆಕಾರರೇ ಇತಿಹಾಸ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಇಂತಹ ಇನ್ನೊಂದು ಕೇಂದ್ರ ಪ್ರಪಂಚದಲ್ಲಿಲ್ಲ. ಈ ಎಲ್ಲ ಘಟನೆಗಳನ್ನು ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ದಾಖಲಿಸಿ ಇಟ್ಟ ಇನ್ನೊಂದು ಬೆಟ್ಟ ಕೂಡ ನಮ್ಮ ನಾಡಿನಲ್ಲಿ ಸಿಗದು. ಸಮಾಧಿಮರಣವನ್ನು ಸ್ಮರಿಸುವ ನೂರಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಶಾಸನಗಳು ಇಂದಿಗೂ ಚಿಕ್ಕಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲಿವೆ. ದೇಹದಂಡನೆ ವ್ರತಾಚರಣೆಯ ವೈವಿಧ್ಯ ಹಾಗೂ ವಿಪುಲತೆಯಿಂದಾಗಿ ಇದು ಮಾನವ ಇತಿಹಾಸದ ಅದ್ಭುತ ಹಾಗೂ ಅತಿಶಯ ಕೇಂದ್ರವೆನಿಸಿದೆ.
ಮೊದಲ ಸಹಸ್ರಮಾನದ ದ್ವಿತೀಯಾರ್ಧದ ಉದ್ದಕ್ಕೂ (ಕ್ರಿ.ಶ. ೬೦೦- ೧೦೦೦) ಇಲ್ಲಿ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದು ಕಟವಪ್ರವೇ. ಈ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದವರು ಶೂರರಾದ ಆಳರಸರಲ್ಲ; ಅಜ್ಞಾತ ಶ್ರಮಣರು ಹಾಗೂ ಕಂತಿ(ಮಹಿಳಾ ಸಾಧಕಿ)ಯರು. ಲೌಕಿಕ ಆಸೆ-ಆಮಿ?ಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಸೆಣಸಿ ದೇಹದಂಡನೆಯನ್ನೇ ಸಾಧನವಾಗಿಸಿಕೊಂಡು ಸಾವಿನ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಸಿದ್ಧಿಸಿಕೊಂಡು ಅವರು ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು. ಅನಾಮಧೇಯರಾದ ಅವರು ಇಹಲೋಕದ ಯಾವ ಸಾಧನೆಯೂ ಸ್ಮರಣಾರ್ಹವಲ್ಲ ಎಂದು ನಂಬಿದ್ದರು. ಅವರು ತಮ್ಮ ಬಗ್ಗೆ ಏನನ್ನೂ ಹೇಳಿಕೊಂಡಿಲ್ಲ. ಅವರಲ್ಲಿ ಬಹುತೇಕ ಜನ ಸಮಾಜದೊಡನೆ ಅಥವಾ ಸಂಘದೊಡನೆ ನಿಕಟ ಸಂಪರ್ಕವನ್ನು ಇಟ್ಟುಕೊಂಡಿರಲಿಲ್ಲ. ಕಟವಪ್ರದ ಭೀಕರ ಪರಿಸರವನ್ನು ಎದುರಿಸಿ ಹಸಿವು, ಪ್ರಕೃತಿ ವಿಕೋಪ, ಹಿಂಸ್ರ ಪಶುಗಳ ದಾಳಿಗಳನ್ನು ಸರಾಗವಾಗಿ ಸಹಿಸಿದ ಅವರಿಗೆ ಮರಣವನ್ನು ಆಹ್ವಾನಿಸುವುದರಲ್ಲೇ ಅತಿಹೆಚ್ಚಿನ ಆನಂದ ಸಿಗುತ್ತಿತ್ತು. ಅವರು ಯಾವುದಕ್ಕೂ ಯಾರಿಗೂ ಅಂಜುವ ಕಾರಣವಿಲ್ಲದವರಾಗಿದ್ದರು.
ಬೆಟ್ಟದ ವಿಶಾಲ ಬಂಡೆ
ಹಗಲಿನಲ್ಲಿ ಅಗ್ನಿ, ಇರುಳಿನಲ್ಲಿ ಹಿಮ ಆಗುತ್ತಿದ್ದ ಕಟವಪ್ರದ ವಿಸ್ತಾರವಾದ ತಳಬಂಡೆ ಈ ಶ್ರಮಣರಿಗೆ ಧ್ಯಾನಸ್ಥಳ ಹಾಗೂ ವಿಶ್ರಾಮತಲ್ಪವಾಗಿತ್ತು. ಮರಣಾರ್ಥಿಗಳ ಜೀವನದ ಅಂತಿಮ ಗಳಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಶಿಷ್ಯನೊಬ್ಬ ಅವರೊಡನಿದ್ದು, ಅವರ ಸೇವೆ ಮಾಡಿರುವ ಸಾಧ್ಯತೆಯಿದೆ. ಮರಣ ಹೊಂದಿರುವ ಗುರುವಿನ ಗೌರವಾರ್ಥ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತ ಶಾಸನವೊಂದನ್ನು ಬರೆಸಿ ಸ್ಥಾಪಿಸುವ ಮೂಲಕ ಈ ಶಿಷ್ಯರು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ತೃಪ್ತಿ ಹೊಂದುತ್ತಿದ್ದರು. ಚಿಕ್ಕಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲೆ ಹೀಗೆ ಸ್ಮರಣೆಗೊಳಗಾದವರಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ೩೦ ಶ್ರಮಣರು ತಮ್ಮ ಸಂಘಗಳೊಡನೆ ಕೂಡ ಗುರುತಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಿಲ್ಲ. ಕೆಲವರು ಮಾತ್ರ ತಮ್ಮ ಗುರುಗಳನ್ನು ಮತ್ತು ಸಂಘಗಳನ್ನು ಸ್ಮರಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಕೆಲವು ಗ್ರಾಮಸಂಘಗಳು ಅಂಥವರ ಸಮಾಧಿಮರಣವನ್ನು ಅನುಮೋದಿಸಿ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಿದ ದಾಖಲೆಗಳಿವೆ. ಕಾಯಕ್ಲೇಶ (ದೇಹದಂಡನೆ) ವ್ರತ ಕೈಗೊಂಡವರಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಸಂಘಗಳನ್ನು ಹೆಸರಿಸದೆ ಗುರುಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಹೆಸರಿಸಿದ ಕೆಲವರಿದ್ದಾರೆ.
ಏಳರಿಂದ ಹತ್ತನೇ ಶತಮಾನದ ಕಾಲಾವಧಿಯಲ್ಲಿ ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದ ಚಿಕ್ಕಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲೆ ಮಾರಣಾಂತಿಕ ದೇಹದಂಡನೆ ಕೈಗೊಂಡ ಕಂತಿಯರು ಮಾತ್ರ ತಮ್ಮ ಸಂಘಗಳನ್ನು ಇಲ್ಲವೆ ಗುರುಗಳನ್ನು ಮರೆಯದೆ ಸ್ಮರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಸಂಘವನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಗುರುಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಸ್ಮರಿಸಿದವರ ಕೆಲವು ನಿದರ್ಶನಗಳಿವೆ. ಕಾಲಾನುಕ್ರಮವಾಗಿ ಇದರಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಬದಲಾವಣೆಗಳು ಕಂಡುಬಂದವು.
ಬದುಕಿನ ಬಗ್ಗೆ ತಾತ್ಸಾರ
ಸಲ್ಲೇಖನ ಮುಂತಾದ ಜೈನರ ವ್ರತಮರಣಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಿದರೆ ಬದುಕಿನ ಬಗೆಗಿನ ಅವರ ತಾತ್ಸಾರವು ಎದ್ದುಕಾಣುತ್ತದೆ. ಜೈನರು ಬದುಕನ್ನು ಕುರಿತು ತಾತ್ಸಾರದೃಷ್ಟಿಯನ್ನು ತಳೆದಿರುತ್ತಾರೆ. ದೇಹ, ದೈಹಿಕ ಸುಖ, ದೇಹ ಗಳಿಸುವ ಎಲ್ಲ ಸಂಗತಿಗಳು ತಿರಸ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಮಾತ್ರ ಯೋಗ್ಯವೆಂಬುದು ಅವರ ಅಭಿಮತ. ಈ ತಿರಸ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ಉನ್ನತವಾದ ಅಪೇಕ್ಷೆ. ಅದನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ನಾವು ಅವರ ಜೀವನತತ್ತ್ವವನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸಬೇಕು. ಅದರಲ್ಲಿ ಕಾಯ, ಆತ್ಮ, ಸಮಾಧಿ ಮತ್ತು ಸಿದ್ಧತ್ವಗಳಿಗೆ ವಿಶೇಷ ಗಮನ ಕೊಡಬೇಕು ಎನ್ನುವ ಗ್ರಂಥಕರ್ತ ಷ. ಶೆಟ್ಟರ್, ಕ್ರಿ.ಶ. ಆರನೇ ಶತಮಾನದ ಯೋಗೀಂದುದೇವನ ’ಪರಮಾತ್ಮ ಪ್ರಕಾಶ’ವನ್ನು ಸವಿವರವಾಗಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತಾರೆ.
ಜೈನರ ಪ್ರಕಾರ ಕಾಯವೆಂದರೆ ನರಕದಲ್ಲಿರುವ ಹಾಳುಮನೆ. ಜೈನ ಆಗಮಗಳ ಪ್ರಕಾರ ದೇಹವು ತಿರಸ್ಕಾರಯೋಗ್ಯವಾದದ್ದು. ನೋವು, ನರಳಾಟಗಳ ತವರಾದ ಅಶುದ್ಧ ದೇಹವು ನಾಶವಾಗುವುದನ್ನು ಯಾರೂ ತಡೆಯಲಾರರು. ದೋ?ಪೂರ್ಣವಾದ ಭೂತ(ಪಂಚಭೂತ)ಗಳಿಂದ ರೂಪುಗೊಂಡ ದೇಹವು ಆಕ?ಕವೆನಿಸಿದ್ದರೂ ವಾಸ್ತವದಲ್ಲಿ ಅಸಹ್ಯ; ಕೊಳಕು ತುಂಬಿರುವ ನರಕದ ಮನೆಯಾದ ಅದು ಸುಟ್ಟರೆ ಬೂದಿಯಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಹೂಳಿದರೆ ಮಣ್ಣಾಗುತ್ತದೆ. ದುಷ್ಟರ ಸೇವೆ ಮಾಡಿದರೆ ಹೇಗೆ ಫಲವಿಲ್ಲವೋ ಹಾಗೆಯೇ ದೇಹಕ್ಕೆ ಮಾಡುವ ತೈಲಲೇಪನ, ಅಲಂಕಾರ, ಆಹಾರಪೋ?ಣೆಗಳಿಂದ ಏನೂ ಫಲಿಸದು. ಚರ್ಮದ ಹೊದಿಕೆಯೊಳಗಣ ಮರದ ತುಂಡಲ್ಲದೆ ಈ ದೇಹ ಮತ್ತೇನು ಎಂಬುದು ಜೈನಶಾಸ್ತ್ರಗಳ ನಿಲವು.
ಈ ದೇಹವೆಂಬ ವಾಹನ ನಮ್ಮನ್ನು ಸಂಸಾರದೊಳಗೆ ಸುತ್ತಾಡಿಸುತ್ತದೆ. ಸಂಸಾರದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದಷ್ಟು ಆತ್ಮಕ್ಕೆ ಮೆತ್ತಿಕೊಳ್ಳುವ ಕರ್ಮದ ಲೇಪನ ದಟ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ. ಮೂರ್ಖರು ಮಾತ್ರ ದೇಹವನ್ನು ಆತ್ಮವೆಂದು ತಿಳಿಯುತ್ತಾರೆ, ವಿವೇಕಿಗಳಲ್ಲ. ಪೂರ್ವಕರ್ಮಗಳ ಫಲದಿಂದ ಆತ್ಮವು ದೇಹವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಎಂಬುದು ವಿವೇಕಿಗಳಿಗೆ ಗೊತ್ತು. ಆತ್ಮವು ಸ್ವತಂತ್ರ ಎಂಬುದನ್ನು ತಿಳಿದ ವಿವೇಕಿ ದೇಹವನ್ನು ಸುಟ್ಟುಬಿಡುತ್ತಾನೆ (ದಂಡಿಸುತ್ತಾನೆ). ಇದನ್ನು ತಿಳಿಯದ ಮೂರ್ಖನು ತಪಸ್ಸಿಗೆ ಮನಸ್ಸು ಕೊಡದೆ ಪ್ರಪಂಚಕ್ಕೆ ಅಂಟಿಕೊಂಡು ತನ್ನ ಲೋಲುಪತೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಹೆಮ್ಮೆಪಡುತ್ತಾನೆ. ಬಾಹ್ಯಾಚರಣೆಗಳಿಂದ ಸಾಧಕನು ಬಿಡುಗಡೆ ಸಾಧಿಸಿದ್ದಾನೆ ಎಂದಾಗುವುದಿಲ್ಲ. “ಹೆಸರಾಂತ ಅರಸರು ತಮ್ಮ ಸಿಂಹಾಸನಗಳನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿ ಬಿಡುಗಡೆ ಪಡೆದಿರುವಾಗ ಭಿಕ್ಷೆಯಿಂದ ಬದುಕುವವರು ತಮ್ಮ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಗುರಿಯನ್ನು ತಲಪಲಾರರೆ?” ಎಂದು ಯೋಗೀಂದುದೇವ ಕೇಳುತ್ತಾನೆ. ಕಲುಷಿತ ಶರೀರವೇ ಆತ್ಮವೆಂದು ಕೆಲವರು ತಪ್ಪು ತಿಳಿಯುತ್ತಾರೆ. ದೇಹವು ಕೇವಲ ಸಂಕ?ಗಳನ್ನೇ ತರುವುದರಿಂದ ಆದು ಆತ್ಮದ ಶತ್ರು. ದೇಹವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುವವನಿಗಿಂತ ಅದನ್ನು ನಾಶಮಾಡಲು ನೆರವು ನೀಡುವವನೇ ಮಿತ್ರ ಎಂಬುದನ್ನು ವಿವೇಕಿ ತಿಳಿದಿರುತ್ತಾನೆ.
ಜೈನಾಗಮಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಮೂರು ಬಗೆಯ ಆತ್ಮಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದೆ: ಹೊರಗಿನ ಆತ್ಮ (ಬಹಿರಾತ್ಮನ್), ಒಳಗಿನ ಆತ್ಮ (ಅಂತರಾತ್ಮನ್) ಮತ್ತು ಮಿಗಿಲಾದ ಆತ್ಮ (ಪರಮಾತ್ಮ). ಹೊರಗಿನ ಆತ್ಮವನ್ನು ನಾಶಮಾಡಿದ ಮೇಲೆ ಒಳಗಿನ ಆತ್ಮದ ಮೂಲಕ ಮಿಗಿಲಾದ ಆತ್ಮದ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರವಾಗುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಹೊರಗಿನ ಆತ್ಮವನ್ನು ಕಳಚಿಕೊಳ್ಳಲೇಬೇಕು. ಬಹುಮಟ್ಟಿಗೆ ದೇಹದಲ್ಲೇ ಮುಳುಗಿರುವ ಸಂಸಾರದ ಕೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಸಿಲುಕಿರುವುದೇ ಹೊರಗಿನ ಆತ್ಮ.
ಒಳಗಿನ ಆತ್ಮವು ಕುಟುಂಬ, ಆಸ್ತಿ, ಲೋಕಸಂಪತ್ತು ಮುಂತಾದ ಗೊಡವೆಗಳಿಂದ ಮುಕ್ತವಾದದ್ದು; ಪ್ರಮಾದಗಳನ್ನು ಮೀರಿ ಧರ್ಮದ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವಂಥದ್ದು. ಅದು ಕರ್ಮಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಯುದ್ಧವನ್ನು ಸಾರಿ ಪೂರ್ತಿ ಗೆಲವು ಸಾಧಿಸಿ ಪರಮಾತ್ಮ ಆಗುತ್ತದೆ. ಕರ್ಮದಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆ ಪಡೆದ ಆತ್ಮವೇ ಪರಮಾತ್ಮ. ಅಧ್ಯಾತ್ಮ ವಿಕಾಸದ ಈ ತುಟ್ಟತುದಿಯನ್ನು ಮುಟ್ಟಿದ ಮೇಲೆ ಹಿಂದಿರುಗುವ ಸಂದರ್ಭವೇ ಬಾರದು. ಕರ್ಮವನ್ನೆಲ್ಲ ಕಳಚಿಕೊಂಡ ಮೇಲೆ ಆತ್ಮವು ಶೂನ್ಯತ್ವವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ವಿವೇಕಿಯಾದವನು ಧ್ಯಾನದ ಬೆಂಕಿಯಲ್ಲಿ ಕರ್ಮವನ್ನು ಸುಟ್ಟು ಆತ್ಮಕ್ಕೆ ಬಿಡುಗಡೆ ದೊರಕಿಸಿಕೊಡುವ ಗುರಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತಾನೆ. ಸರಿಯಾದ ನೋಟ ದೊರಕಿಸಿಕೊಡುವ ಗುರಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತಾನೆ. ಸರಿಯಾದ ನೋಟ (ಸಮ್ಯಗ್ ದರ್ಶನ), ಸರಿಯಾದ ತಿಳಿವಳಿಕೆ (ಸಮ್ಯಕ್ ಜ್ಞಾನ) ಮತ್ತು ಸರಿಯಾದ ನಡತೆ (ಸಮ್ಯಗ್ ಚಾರಿತ್ರ್ಯ)ಗಳ ಮೂಲಕ ಕರ್ಮವನ್ನು ಮುರಿದಿಕ್ಕಿದಾಗ ಆತ್ಮವು ಪರಮಾತ್ಮ ಆಗುತ್ತದೆ. ಪರಮಾತ್ಮ ಎಂದರೆ ಬಿಡುಗಡೆಯ ಸ್ಥಿತಿ. ಕಲ್ಮಶವಿಲ್ಲದ ಆನಂದದ ಸ್ಥಿತಿ. ಅದನ್ನು ಧ್ಯಾನದ ಮೂಲಕ ಮಾತ್ರ ಪಡೆಯಲು ಸಾಧ್ಯ; ಬೇರಿನ್ನಾವ ದಾರಿಯೂ ಇಲ್ಲ; ಅಂದರೆ ಪರಮಾತ್ಮವು ಶುದ್ಧ ಧ್ಯಾನಕ್ಕೆ ಮಾತ್ರ ಸಿಗುವ ವಸ್ತುವಾಗಿದೆ.
ದೇಹದಂಡನೆ ಏಕೆ?
ಪರಮಾತ್ಮನ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರವು ಧ್ಯಾನದ ಮೂಲಕ ಮಾತ್ರ ಸಾಧ್ಯವಾಗುವುದಾದರೂ ದೇಹದಂಡನೆ ಕೂಡ ಆವಶ್ಯಕ. ಏಕೆಂದರೆ ದೇಹದಂಡನೆಯ ಮೂಲಕ ಆತ್ಮವು ಕರ್ಮಗಳನ್ನು ಮೀರುತ್ತದೆ; ಕರ್ಮಲೇಪನವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಚಿತ್ತದ ಚಂಚಲತೆಗಳಿಂದ ಪೂರ್ತಿ ಬಿಡುಗಡೆ ಪಡೆದ ಸಾಧಕನು ಪರಮ ಸಮಾಧಿಯನ್ನು ಹೊಂದುತ್ತಾನೆ; ಅದು ದೊರೆಯಲು ಮಹಾಸಮಾಧಿಯನ್ನು ಸಾಧಿಸಬೇಕು. ಮನಸ್ಸಿನ ಚಂಚಲತೆಗಳನ್ನು ಇಲ್ಲವಾಗಿಸುವುದೇ ಮಹಾಧ್ಯಾನ ಅಥವಾ ಪರಮ ಸಮಾಧಿ. ಇದರಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಹಂತವನ್ನು ಸಾಧಿಸಿದವರು ಅರ್ಹಂತರು, ಎರಡನೇ ಹಂತವನ್ನು ಸಾಧಿಸಿದವರು ಸಿದ್ಧರು.
ಆತ್ಮವನ್ನು ಹೊರಗಿನ ಎಲ್ಲ ಸಂಗತಿಗಳಿಂದ ಬಿಡಿಸುವುದೇ ಮಹಾಸಮಾಧಿ. ಆತ್ಮವನ್ನೇ ಕುರಿತು ಧ್ಯಾನಿಸುವುದು ಇದನ್ನು ಸಾಧಿಸಲು ಸರಿಯಾದ ದಾರಿಯಾಗಿದೆ. ಇಂತಹ ಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ತಲಪಿದವನ ನಾಸಿಕದಿಂದ ಹೊರಬರುವ ಉಸಿರು ಅಂಬರದಲ್ಲಿ ಲೀನವಾಗುತ್ತದೆ; ಭ್ರಮೆ, ಮೋಹಗಳು ಕರಗಿಬಿಡುತ್ತವೆ. ದೇಹವು ಆತ್ಮದಿಂದ ಬೇರೆಯಾಗಿದ್ದು, ಆತ್ಮವು ದೇಹವನ್ನು ನಾಶಮಾಡುವ ಗೆಳೆಯನಾಗಿದೆ. ದೇಹವು ಆತ್ಮದ ಶತ್ರು, ಆತ್ಮವೇ ಪರಮಾತ್ಮ ಎಂಬುದು ಕ್ರಮೇಣ ನಮ್ಮ ಅರಿವಿಗೆ ಬರುತ್ತದೆ. ಮಹಾಧ್ಯಾನದಿಂದ ಕರ್ಮಗಳು ಮಾಗಿ, ಶಕ್ತಿಗುಂದಿ ಒಣಗಿ ಉದುರುತ್ತವೆ. ಪರಮ ಸಮಾಧಿಯಿಂದ ’ಶಾಂತಂ ಶಿವಂ’ ಲಭಿಸುತ್ತದೆ. ಕರ್ಮದಿಂದ ಬಿಡುಗಡೆ ಪಡೆದುಕೊಂಡ ಜೀವನೇ ಸಿದ್ಧ; ಸಿದ್ಧರೆಂದರೆ ಆತ್ಮಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರ ಪಡೆದು ಬಿಡುಗಡೆ ಹೊಂದಿದ ಅಂತರಾತ್ಮರು, ಪರಮಾತ್ಮರು; ದೇವರು. ಆದರೆ ಸೃಷ್ಟಿಕರ್ತ ಅಲ್ಲ.
ಯಾವುದೇ ಬಗೆಯಲ್ಲಿ ಬದುಕನ್ನು ಕೊನೆಗಾಣಿಸಿಕೊಂಡರೂ ಅದನ್ನು ಮುಕ್ತಿಯೆಂದು ತಪ್ಪುತಿಳಿಯುವ ಸಂಭವವಿದೆ. ಹಾಗೆ ಆಗಬಾರದೆಂದು ಸಾಧಕನ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಯಾನವನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸುವ ವಿವರವಾದ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸಲಾಗಿದೆ. ಎಲ್ಲ ರೀತಿಯ ವ್ಯಾಮೋಹಗಳಿಂದ ಕಳಚಿಕೊಳ್ಳದೆ ಮುಕ್ತಿಯ ಸಾಧನೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿಲ್ಲ. ಹೀಗೆ ಕಳಚಿಕೊಂಡದ್ದರ ಮತ್ತು ವೈರಾಗ್ಯದ ಬಾಹ್ಯಲಕ್ಷಣವೆಂದರೆ ನಗ್ನತ್ವ.
ಮರಣದ ಬಗೆಗಳು
ಮರಣಕ್ಕೆ ಮರಣ, ವಿಗಮ, ವಿನಾಶ ಇತ್ಯಾದಿ ಹೆಸರುಗಳಿವೆ. ಅನುಭೂಯಮಾನ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ದ್ರವ್ಯವು (ಪುದ್ಗಲ) ಆತ್ಮದಿಂದ ಬೇರೆಯಾಗಿ ನಾಶವಾಗುವುದೇ ಮರಣ. ಜೀವ ಅಥವಾ ದೇಹ ಇಲ್ಲವಾಗುವುದ? ಮರಣವಲ್ಲ; ಆಯು-ಕರ್ಮದ ಸರ್ವನಾಶವೇ ಮರಣ. ಕೆಲವು ಜೈನಗ್ರಂಥಗಳು ಅಕಾಲ ಮರಣ ಮತ್ತು ಸ್ವಕಾಲ ಮರಣಗಳ ನಡುವಿನ ವ್ಯತ್ಯಾಸವನ್ನು ಚರ್ಚಿಸುತ್ತಾ, ಮಾವಿನಕಾಯಿಯನ್ನು ಒತ್ತಿಇಟ್ಟು ಹಣ್ಣು ಮಾಡುವಂತೆ ಉದೀರ್ಣ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯ ಮೂಲಕ ಮರಣವನ್ನು ಬೇಗ ತಂದುಕೊಳ್ಳುವ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ತಿಳಿಸುತ್ತವೆ. ಸ್ವಪ್ರಯತ್ನದ ಮೂಲಕ ಮರಣವು ಬೇಗ ಸಂಭವಿಸುವಂತೆ ಮಾಡುವುದು ನಿ?ಲವಲ್ಲ. ಮೈಗೆ ಸಡಿಲವಾಗಿ ನೇತುಬಿದ್ದ ಬಟ್ಟೆ ಗಾಳಿಯಲ್ಲಿ ಬೇಗ ಒಣಗಿದರೆ, ಬಿಗಿಯಾಗಿ ಸುತ್ತಿಕೊಂಡ ಬಟ್ಟೆ ಒಣಗುವುದು ನಿಧಾನವಾಗುವುದು; ಹಾಗೆಯೇ ಪ್ರಯತ್ನಪಟ್ಟು ಮರಣವನ್ನು ಬೇಗ ಬರುವಂತೆ ಯತ್ನಿಸದಿದ್ದರೆ ಅದು ನಿಧಾನವಾಗುವುದು.
ಜೈನ ಶಾಸ್ತ್ರಗಳು ೪೮ ಬಗೆಯ ಮರಣಗಳನ್ನು ಹೆಸರಿಸಿದ್ದರೂ ಅವನ್ನು ನಾಲ್ಕಾರು ಗುಂಪುಗಳಡಿ ತರಬಹುದು. ’ಭಗವತೀ ಆರಾಧನಾ’ ಗ್ರಂಥವು ೧೭ ಬಗೆಯ ಮರಣಗಳನ್ನು ಹೆಸರಿಸುತ್ತದೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಅವೀಚಿ ಮರಣವು ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಬದುಕಿನುದ್ದಕ್ಕೂ ಪ್ರತಿಕ್ಷಣವೂ ಸಂಭವಿಸುತ್ತಲೇ ಇರುವ ಮರಣ; ಅದರ ಇನ್ನೊಂದು ಹೆಸರು ನಿತ್ಯಮರಣ. ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಗೊತ್ತಿರುವ ಸಾಮಾನ್ಯರೀತಿಯ ಮರಣವೇ ತದ್ಭವ ಮರಣ. ಅವಧಿ ಮರಣದಲ್ಲಿ ಅವಧಿ ಪದವು ಕಾಲ ಮತ್ತು ದೇಶವ್ಯಾಪ್ತಿಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ; ಇದರಲ್ಲಿ ಸರ್ವಾವಧಿ ಮತ್ತು ದೇಶಾವಧಿ ಎಂಬ ಎರಡು ಬಗೆಗಳಿವೆ. ಸದ್ಯದ ಮತ್ತು ಭವಿ?ದ ಮರಣ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗಳು ಬದಲಾಗಿದ್ದರೆ ಅದು ಆದಿ-ಅಂತ್ಯ ಮರಣವಾಗುತ್ತದೆ. ಆದಿಪದವು ಈ ಬದುಕಿನ ಸಾವನ್ನು ಮತ್ತು ಅಂತ್ಯ ಪದವು ಆನಂತರದ ಬದುಕುಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಭವಿಸುವ ಮರಣವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಬಾಲಿಶ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ, ಪೂರ್ಣ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಇಲ್ಲದೆ ಅಥವಾ ಇನ್ನೂ ಬೆಳೆಯಬೇಕಾದ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲೇ ಅಪಕ್ವವಾಗಿ, ಅಜ್ಞಾನದಿಂದ ಸಾಯುವುದನ್ನು ಬಾಲಮರಣ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ.
ಆರನೆಯದು ಪಂಡಿತಮರಣ; ಸಮ್ಯಗ್ ಜ್ಞಾನವನ್ನು ಪಡೆದಿರುವ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಮರಣವನ್ನು ಪಂಡಿತಮರಣ ಅಥವಾ ಉತ್ಕೃ? ಮರಣ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಸರ್ವಜ್ಞನ ಉದಾತ್ತ ಅಂತ್ಯವೇ ಪಂಡಿತಪಂಡಿತ ಮರಣ; ಈ ಮರಣ ದೊರೆತವನಿಗೆ ಶು? ಅನುಭವಗಳ ಪುನರಾವರ್ತನೆ ಇರುವುದಿಲ್ಲ. ಓಸನ್ನ ಮರಣವನ್ನು ಆಸನ್ನ ಅಥವಾ ಅವಸಾನ ಮರಣ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ತಪ್ಪುನಂಬಿಕೆ ಅಥವಾ ಕೆಟ್ಟ ವರ್ತನೆಯ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಬಹಿ?ರಕ್ಕೆ ಗುರಿಯಾದ ಮುನಿಯ ಮರಣವನ್ನು ಇದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಲೌಕಿಕ ಬದ್ಧತೆಗಳನ್ನು ತನ್ನ ಬದುಕಿನ ಕೊನೆಯ ಗಳಿಗೆಯಲ್ಲೂ ತ್ಯಜಿಸಲಾರದ ಗೃಹಸ್ಥನ ಮರಣವನ್ನು ಬಾಲಪಂಡಿತಮರಣವು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಶಲ್ಯ ಅಥವಾ ಮೋಹಗಳಿಗೆ ಒಳಗಾಗಿರುವಾಗ ಬರುವ ಸಾವು ಸಶಲ್ಯ ಮರಣ ಎನಿಸುತ್ತದೆ.
ಹನ್ನೊಂದನೆಯದಾದ ಬಲಾಕ ಮರಣವನ್ನು ಬಲಾಯ ಅಥವಾ ಪಲಾಯಮರಣ ಎಂದೂ ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ; ಕೆಲವು ಬಗೆಯ ಅಪರಾಧಿಗಳ ಮರಣವನ್ನು ಇದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಆರ್ತತೆ ಮತ್ತು ರೌದ್ರ ಇವುಗಳೊಡನೆ ಅಥವಾ ಇವುಗಳ ಕಾರಣದಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಮರಣವೇ ವೋಸತ್ತ ಅಥವಾ ವಶಾರ್ಥ ಮರಣ. ಪ್ರಾಣ ಅಥವಾ ಉಸಿರನ್ನು ನಿಧಾನವಾಗಿ ನಿಯಂತ್ರಿಸುತ್ತ ಕೊನೆಗೆ ನಿಲ್ಲಿಸಿಯೇಬಿಡುವ ಮೂಲಕ ಪಡೆಯುವ ಮರಣವನ್ನು ಪಿಪ್ಪಾಣಸ ಅಥವಾ ವಿಪ್ರಾಣಸ ಮರಣ ಎನ್ನಲಾಗಿದೆ. ಪಿಪ್ಪಾಣಸ ಮರಣದಂತಹ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಗಳು ಇರುವಾಗ ದೇಹಕ್ಕೆ ಹಾನಿಮಾಡಿಕೊಂಡು ಮರಣ ಹೊಂದುವುದನ್ನು ಗೃಧ್ರಪೃ? ಮರಣ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. (ಗೃಧ್ರ ಎಂದರೆ ಹದ್ದು, ಪೃ? ಎಂದರೆ ಅದರ ಕೊಕ್ಕು ಅಥವಾ ಹಿಂಬದಿ). ಆಹಾರವನ್ನು ತಡೆಹಿಡಿಯುವ ಮೂಲಕ ತಂದುಕೊಳ್ಳುವ ಮರಣವೇ ಭುಕ್ತ ಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾನ ಮರಣ.
ಹದಿನಾರನೆಯದಾದ ಪ್ರಾಯೋಪಗಮಣ ಮರಣದಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ವಿಸರ್ಜನೆಯ ಅಗತ್ಯವನ್ನು ಅನುಭವಿಸದೆ ಸಾಧಕನು ದೇಹದ ಎಲ್ಲ ಚಲನೆಗಳನ್ನು ತಡೆಹಿಡಿದಿರುತ್ತಾನೆ. ಇನ್ನು ಆತ್ಮದ ಇಂಗಿತ ಅಥವಾ ಅರ್ಥವನ್ನು ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರಿಸಿಕೊಂಡ ಮರಣವೇ ಇಂಗಿಣೀ ಮರಣ. ಸ್ಥೂಲವಾಗಿ ಈ ಮರಣಗಳನ್ನು ೧) ನೈಸರ್ಗಿಕ ಸಾವು, ೨) ಸಾಧನೆಯ ಕೊರತೆ ಇರುವ, ಆದರೆ ಅಹಿಂಸಾತ್ಮಕ ಸಾವು, ೩) ಸಾಧನೆಯ ಕೊರತೆ ಇರುವ ಹಿಂಸಾತ್ಮಕ ಸಾವು, ೪) ಆಂಶಿಕ ಅಥವಾ ಪರಿಪೂರ್ಣತೆಗೆ ಹತ್ತಿರದ ಸಾವು ಮತ್ತು ೫) ಉದಾತ್ತ ಸಾವು ಎಂದು ವಿಭಜಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಹಾಗೆಯೇ ಬದುಕನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸುವ ವಿಧಾನಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಅ) ಸಹಜವಾಗಿ ಕೊನೆಗೊಳಿಸುವುದು, ಆ) ಸ್ವಇಚ್ಛೆಯಿಂದ ಕೊನೆಗೊಳಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಇ) ಹಿಂಸಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಕೊನೆಗೊಳ್ಳುವುದು ಎಂದು ವಿಭಜಿಸುವುದು ಕೂಡ ಇದೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಕೊನೆಯದನ್ನು ಆತ್ಮಹತ್ಯೆಗಿಂತ ಭಿನ್ನವೆನ್ನಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದ ಕಾರಣ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಜಿನಾಗಮಗಳು ಅದನ್ನು ಮಾನ್ಯ ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ. ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದಲ್ಲಿ ಬಹುತೇಕ ಇವೆಲ್ಲವುಗಳ ಪ್ರಯೋಗ ನಡೆದಿದೆ.
ಆಮರಣ ಉಪವಾಸ
ಭುಕ್ತ ಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾನ(ಭಕ್ತ ಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾನ?)ವೆಂದರೆ ಆಮರಣ ಉಪವಾಸ. ಸಮರ್ಪಕ ಕಾರಣಗಳಿಲ್ಲದೆ ಸಮಾಧಿಮರಣಕ್ಕೆ ಧಾವಿಸಬಾರದೆಂದು ಜೈನಾಗಮಗಳು ಎಚ್ಚರಿಸುತ್ತವೆ. ಅದರಲ್ಲಿ ’ಭಗವತೀ ಆರಾಧನಾ’ ಗ್ರಂಥವು ಗುರುತಿಸುವ ಮೂರು ಸಮರ್ಪಕ ಕಾರಣಗಳೆಂದರೆ- ೧) ವಾಸಿಯಾಗದ ಕಾಯಿಲೆಗೆ ಒಳಗಾದಾಗ, ೨) ತೀವ್ರ ಸ್ವರೂಪದ ಬರಗಾಲ ಬಿದ್ದಾಗ, ೩) ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಜೀವನದ ಮುಂದುವರಿಕೆ ಅಸಾಧ್ಯವಾದಾಗ. ಚಾರಿತ್ರಿಕ ಸಂದರ್ಭಗಳು ಇದನ್ನು ಸಮರ್ಥಿಸುತ್ತವೆ. ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದಲ್ಲಿ ಅ) ಸಾವು ಸಮೀಪಿಸುತ್ತಿರುವಾಗ – ೭ ಮತ್ತು ೧೨ನೇ ಶತಮಾನಗಳಲ್ಲಿ ಆ) ಪ್ರಾಣಾಂತಿಕ ಅಪಘಾತ ಸಂಭವಿಸಿದಾಗ – ಏಳನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಹಾವುಕಚ್ಚಿದ ಒಬ್ಬಾತ ಇದನ್ನು ಕೈಗೊಂಡ ಇ) ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಜೀವನವನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಲು ಅಸಾಧ್ಯವಾದಾಗ – ಜ್ವರಪೀಡಿತರು ಸಂನ್ಯಸನ ವ್ರತವನ್ನು ಪಾಲಿಸುತ್ತಾ ಸಲ್ಲೇಖನ ಮರಣ ಹೊಂದಿದರು. ಈ) ಬದುಕಿನ ಬಗ್ಗೆ ಭ್ರಮನಿರಸನವಾದಾಗ – ರಾಣಿ ಶಾಂತಲೆಯ ಮರಣದಿಂದ ತಾಯಿ ಮಾಚಿಕಬ್ಬೆ ಭಾವತುಮುಲಕ್ಕೆ ಗುರಿಯಾಗಿ ಸಂನ್ಯಸನ ಮರಣ ಹೊಂದಿದಳು (೧೨ನೇ ಶತಮಾನ). ಅದೇ ರೀತಿ ನಂದಿಸೇನ ೭ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಬದುಕು ಕ್ಷಣಿಕ ಎಂಬ ಅರಿವಿನಿಂದ ಮರಣಕ್ಕೆ ಶರಣಾದನು.
ಸಾವಿಗೆ ಎರಡು ಸಿದ್ಧತೆಗಳು – ಅಂತರಂಗ ಸಿದ್ಧತೆ ಮತ್ತು ಬಾಹ್ಯ ಸಿದ್ಧತೆ. ಬಹಿರಂಗ ಮತ್ತು ಅಂತರಂಗ ತಪಸ್ಸುಗಳ ಮೂಲಕ ಶರೀರವನ್ನು ಸೊರಗಿಸಿಕೊಂಡು ಆತ್ಮವನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದೇ ಸಲ್ಲೇಖನ ವ್ರತ. ಮನಸ್ಸನ್ನು ಹಂತಹಂತವಾಗಿ ಪಳಗಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಈ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ೧೨ ವ?ಗಳವರೆಗೂ ವಿಸ್ತರಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದಕ್ಕೆ ಅವಕಾಶವಿದೆ.
ಭುಕ್ತ ಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾನದಲ್ಲಿ ನಗ್ನತೆಯು ಅಗತ್ಯವಾದ ಪೂರ್ವಸಿದ್ಧತೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು. ಶ್ರಮಣರು ಮಾತ್ರ ಇದಕ್ಕೆ ಅರ್ಹರು; ಕಂತಿಯರಲ್ಲ. ಶ್ರಮಣನು ಪರ್ಯಟನೆ ಮಾಡಬೇಕು. ಅವನ ಆಹಾರ ನಿಯಮಗಳೂ ಕಠಿಣ. ಈ ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಆಸೆಗಳಿಲ್ಲದವನು, ಪರಲೋಕದ ಆಕಾಂಕ್ಷೆ ಕೂಡ ಇಲ್ಲದವನು, ಸೂಕ್ತವಾದ ಆಹಾರ, ಪರ್ಯಟನೆಗಳಲ್ಲೆ ತೊಡಗಿಕೊಂಡು ರಾಗಭಾವಗಳಿಂದ ಮುಕ್ತನಾದವನು ಶ್ರಮಣ. ಈ ಎಲ್ಲ ವಿಧಿ-ವಿಧಾನಗಳನ್ನೂ ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದ ಐತಿಹಾಸಿಕ ದಾಖಲೆಗಳು ಸಮರ್ಥಿಸುತ್ತವೆ. ಇಲ್ಲಿ ಎರಡು ಬಗೆಯ ಶ್ರಮಣರನ್ನು ಗುರುತಿಸಬಹುದು: ಅಂಬರಧಾರಿಗಳು ಮತ್ತು ನಿರ್ಗ್ರಂಥರು. ಅಂಬರಧಾರಿಗಳು ಸಮಾನ, ಗಣ, ಗಚ್ಛ ಮತ್ತು ಮಠಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕ ಇಟ್ಟುಕೊಂಡವರಾಗಿದ್ದು, ಅವರನ್ನು ಆಚಾರ್ಯರೆಂದೂ ಗುರುಗಳೆಂದೂ ಗೌರವಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅವರು ಶ್ರಾವಕರ (ಸಾಮಾನ್ಯರ) ಗೌರವಕ್ಕೆ ಅರ್ಹರಾಗಿದ್ದು ಧಾರ್ಮಿಕ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಆಡಳಿತ ನಿರ್ವಹಣೆಯನ್ನು ಕೂಡ ಅವರು ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅಂಥವರು ಸ್ವ-ಇಚ್ಛೆಯ ಮರಣ ವ್ರತವನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು.
ಭಾನುಕೀರ್ತಿ ದೇವನಂತಹ ಕೆಲವು ಮುನಿಗಳು ಬದುಕಿನ ಕೊನೆಗಾಲದಲ್ಲಿ ಅನಿಯತವಾಸವನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಆತ ಸಲ್ಲೇಖನವನ್ನು ಬಯಸಿ ಉತ್ತರಭಾರತದಲ್ಲಿ ಪರ್ಯಟನೆ ನಡೆಸಿ ವಾಪಸು ಬರುವಾಗ ಬೆಳಗಾವಿ ಸಮೀಪದ ಹೂವಿನಬಾಗೆಯಲ್ಲಿ ಮರಣ ಸಂಭವಿಸಿತು; ಸಂನ್ಯಸನ ವ್ರತದ ಮೂಲಕ ಸಾವನ್ನು ಸ್ವಾಗತಿಸಿದನು. ಅದೇ ರೀತಿ ಪರ್ಯಟನೆ ಕೈಗೊಂಡ ಶ್ರಾವಕನಾದ ಅರಸು ಗಂಗ ಮಾರಸಿಂಹ ಬಂಕಾಪುರದಲ್ಲಿ ಮರಣಹೊಂದಿದ. ಬೆಳ್ಗೊಳದಲ್ಲಿ ಇಂತಹ ೧೦-೧೨ ನಿದರ್ಶನ (ಸ್ಮಾರಕ)ಗಳಿವೆ. ಹತ್ತಿರವಲ್ಲದೆ ದೂರದ ಊರುಗಳ ಮುನಿಗಳು ಮತ್ತು ಕಂತಿಯರು ಕೂಡ ಪರ್ಯಟನೆಯ ಸಾಧಕರಾಗಿ ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳಕ್ಕೆ ಬರುತ್ತಿದ್ದರು. ಭದ್ರಬಾಹುಮುನಿ ಮತ್ತು ರಾಜ ಚಂದ್ರಗುಪ್ತನಂತೆ ಪ್ರಭಾಚಂದ್ರ ಹಾಗೂ ಅರಿ?ನೇಮಿ ಕೂಡ ಉತ್ತರಭಾರತದಿಂದ ಬಂದು ಬೆಳ್ಗೊಳದಲ್ಲಿ ಸಾವನ್ನು ಸ್ವಾಗತಿಸಿದರು; ಇನ್ನು ಆರ್ಯಕೀರ್ತಿ ದಕ್ಷಿಣದಿಂದ ಇಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು ಮರಣ ಹೊಂದಿದ್ದಾಗಿದೆ.
ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದಲ್ಲಿ ಲಿಂಗಮುದ್ರೆಯ ಕಟ್ಟಳೆಯನ್ನು ಪಾಲಿಸಿದವರಲ್ಲಿ ಶ್ರುತಮುನಿಯು ದಿಗಂಬರನಾಗಿ ದೇವರುಗಳ ಲೋಕವನ್ನು ಪಡೆದನೆಂದು ವರ್ಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ದಿಗಂಬರ ಮತ್ತು ವಸ್ತ್ರಧಾರಿ ಸಂನ್ಯಾಸಿಗಳು ಕೂಡ ಗರಿಯ ಪಿಂಛ(ಬೀಸಣಿಕೆ) ಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತಿದ್ದುದನ್ನು ಅವರ ನಿಸಿದಿ (ಸ್ಮಾರಕ) ಕಲ್ಲುಗಳ ಮೇಲೆ ಬಿಡಿಸಿರುವ ಚಿತ್ರಗಳು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುತ್ತವೆ; ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದಲ್ಲಿರುವ ಶಾಸನಗಳು ಗೃಧ್ರ (ಹದ್ದು), ಬಲಾಕ (ಕೊಕ್ಕರೆ) ಮತ್ತು ಮಯೂರ (ನವಿಲು) ಪಿಂಛಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸುತ್ತವೆ.
ಲಿಂಗಮುದ್ರೆಯ ಇನ್ನೊಂದು ಭೌತಿಕ ಲಕ್ಷಣ ಮಲಧಾರಣ. ಮರಣವನ್ನು ಆಹ್ವಾನಿಸುವವರು ಇದನ್ನು ನಿ?ಯಿಂದ ಪಾಲಿಸಿ ’ಮಲಧಾರಿ’ ಎನ್ನುವ ಹೆಸರನ್ನು (ಬಿರುದು) ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಮೊದಲ ಮಲಧಾರಿಯ ನಿದರ್ಶನ ನಯನಂದಿ ಎನ್ನುವ ವಿಮುಕ್ತನ ಶಿ?ನದ್ದಾಗಿದೆ. ಅದನ್ನು ಹೆಸರಿನ ಪೂರ್ವಪದವಾಗಿ ಬಳಸುವುದು ಕೂಡ ಇತ್ತು. ಉದಾಹರಣೆ – ಮಲಧಾರಿ ರಾಮಚಂದ್ರದೇವ. ೧೨ನೇ ಶತಮಾನದ ಆದಿಯಲ್ಲಿ ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದಲ್ಲಿದ್ದ ಶುಭಚಂದ್ರದೇವನ ಗುರು ಕುಕ್ಕುಟಾಸನ ಮಲಧಾರಿ ದೇವ “ಕವಚದಂತೆ ಮಣ್ಣು ಮೈಯನ್ನೆಲ್ಲ ಆವರಿಸಿಕೊಂಡರೂ ಒಮ್ಮೆಯೂ ಶರೀರವನ್ನು ಕೆರೆದುಕೊಂಡವರಲ್ಲ” ಎನ್ನುವ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ.
ಮಧ್ಯಾಂತರ ಸಿದ್ಧತೆಗಳು
ಸುಮಾರು ೧೨ ವರ್ಷ ದೀರ್ಘವಾದ ಸಲ್ಲೇಖನ ವ್ರತಾಚರಣೆಯ ಅವಧಿ ಕೂಡ ಇದೆ. ಆಗ ವ್ರತಧಾರಿಯು ೧೫ ಬಗೆಯ ಮಧ್ಯಾಂತರ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಪೂರೈಸಿ, ಸಮಾಜದೊಡನೆ ಇದ್ದ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷ-ಅಪ್ರತ್ಯಕ್ಷ ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಕಳೆದುಕೊಂಡು ಯೋಗ್ಯ ಗುರುವಿನ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ಸಂನ್ಯಾಸವಿಧಿಗಳನ್ನು ಆಚರಿಸಬೇಕು. ಅದರಲ್ಲಿ ಮೊದಲಿನದು ’ದಿಶಾ’. ಸಾಧಕನು ತಾನು ತ್ಯಜಿಸುವ ಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ತಕ್ಕ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಯನ್ನು ನೇಮಿಸುವುದೇ ದಿಶಾ. ಬಳಿಕ ಸಾಧಕನು ಅನುಶಾಸನವನ್ನು ಕೊಡಬೇಕು. ನಿರ್ಗಮಿಸುವ ಶ್ರಮಣನು ಸಂಘದ ನಾಲ್ಕೂ ಶಾಖೆಗಳ ಎದುರಿಗೆ ಅನುಶಾಸನವನ್ನು ಕೊಡಬೇಕು. ಅದರಲ್ಲಿ ಆತನ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಅನುಭವದ ಸಾರವು ಇರಬೇಕು. ಚಾರಿತ್ರ್ಯಶುದ್ಧಿಯ ಮಹತ್ತ್ವವನ್ನು ತಿಳಿಸಬೇಕು. ಗಣಧರನೆಂದರೆ ಯಾರೆಂಬುದನ್ನು ತಿಳಿಸಿಕೊಡಬೇಕು. ಅನೇಕ ಹಿಂಬಾಲಕರಿದ್ದರೆ ಸಾಲದು; ಆಗಮಗಳ ಸಾರವಾದ ಸಮ್ಯಗ್ ಜ್ಞಾನ, ಸಮ್ಯಗ್ ದರ್ಶನ, ಸಮ್ಯಕ್ ಚಾರಿತ್ರ್ಯಗಳನ್ನು ಸಾಧಿಸಿ ಗಣವೂ ಅದನ್ನು ಸಾಧಿಸಲು ನೆರವಾಗುವವನೇ ನಿಜವಾದ ಗಣಧರ.
ಗಣದ ಹಿರಿಕಿರಿಯ ಸದಸ್ಯರು ತಮ್ಮ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ವೈಯಾವರ್ತ ಅಥವಾ ಮುನಿಸೇವೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಬೇಕು. ಅವರ ಹಾಸಿಗೆ, ಪೀಠ ಮತ್ತು ಉಪಕರಣಗಳನ್ನು ಸ್ವಚ್ಛಗೊಳಿಸುವುದು, ಅನ್ನ-ಔ?ಧಿಗಳನ್ನು ನೀಡುವುದು, ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುವುದು, ಶೌಚದಲ್ಲಿ ನೆರವು ನೀಡುವುದು, ಮಲಗಿದ್ದಾಗ ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ಹೊರಳಲು ಸಹಾಯ ಮಾಡುವುದು, ದಣಿದ, ದುರ್ಬಲಗೊಂಡ ಸಾಧಕನ ದೇಹಕ್ಕೆ ಅಂಗಮರ್ದನ ಮಾಡುವುದು ಇತ್ಯಾದಿ. ಗಣದ ಪುರು? ಸದಸ್ಯರು ಸ್ತ್ರೀಯರಿಂದ ಮತ್ತು ಸ್ತ್ರೀ ಸದಸ್ಯರು ಪುರು?ರಿಂದ ದೂರವಿರಬೇಕು. ಕಂತಿಯರು ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಯುವ ಹಾಗೂ ವೃದ್ಧ ಶ್ರಾವಕಿಯರಿಂದಲೂ ದೂರವಿರಬೇಕು. ಸಂತನು ಸ್ವಂತ ಗುಣದ ಬಗ್ಗೆ ಮಾತನಾಡಬಾರದು. ಅದರಿಂದ ಅವನ ಗುಣಗಳು ಕುಗ್ಗುತ್ತವೆ. ಮೌನಸಾಧನೆಯಿಂದ ಗುಣಗಳು ವೃದ್ಧಿಸುತ್ತವೆ. ತನ್ನ ಅಥವಾ ಬೇರೆ ಪಂಥದ ಸಂನ್ಯಾಸಿಗಳನ್ನು ದ್ವೇಷಿಸಬಾರದು; ನಿಂದಿಸಬಾರದು.
ಸಾಧಕನು ನೀಡುವ ಅನುಶಾಸನದ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಆಲಿಸಿದ ಅನಂತರ ಸಂಘವು ಅವನಿಗೆ ತನ್ನ ಕೃತಜ್ಞತೆಗಳನ್ನು ಅರ್ಪಿಸುತ್ತದೆ; ಅದು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಈ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತದೆ: “ನೀವು ಇದುವರೆಗೂ ನಮ್ಮನ್ನು ನೋಡಿಕೊಂಡಿರಿ. ನಾವು ಏನು ಮಾಡಬೇಕು, ಏನು ಮಾಡಬಾರದು ಎಂಬುದನ್ನು ತಿಳಿಸಿದಿರಿ. ನಮ್ಮನ್ನು ಹರಸಿದಿರಿ. ನಮ್ಮ ಮೌಢ್ಯ ಮತ್ತು ಭಾವುಕತೆಗಳಿಂದ ತಪ್ಪುಗಳು ಆಗಿರುವವು. ಈ ತಪ್ಪುಗಳನ್ನು ದಯವಿಟ್ಟು ಕ್ಷಮಿಸಿ. ಶಾಸ್ತ್ರ ಮತ್ತು ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯ ದೀಕ್ಷೆಗಳನ್ನು ನೀಡಿ ನಮ್ಮನ್ನು ವಿವೇಕಿಗಳನ್ನಾಗಿಸಿದಿರಿ. ನಮ್ಮನ್ನು ಮೋಕ್ಷದ ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆಸಿದಿರಿ. ನಿಮ್ಮ ನಿ?ಮಣದಿಂದಾಗಿ ಇಂದು ನಮಗೆ ದಾರಿ ತೋರುವವರು ಇಲ್ಲದಂತಾಗಿದೆ.
ನಾವು ದಿಕ್ಕು ತಪ್ಪಿದವರಾಗಿದ್ದೇವೆ. ನೀವಿಲ್ಲದೆ ಈ ಜಗತ್ತು ಶೂನ್ಯವಾಗಿದೆ; ಬಂಜರಾಗಿದೆ; ಕತ್ತಲಾಗಿದೆ. ನಿಮ್ಮಿಂದ ದೂರವಾಗುವ ದುಃಖವನ್ನು ಸಹಿಸಲು ನಮಗೆ ಕ?ವಾಗಿದೆ” ಹೀಗೆ ಗೌರವ ಸೂಚಿಸಿ, ಕೊನೆಗೆ ಸಂಘವು ಸಾಧಕನನ್ನು ಬೀಳ್ಕೊಡುವುದು.
ದಿಶಾ, ಕ್ಷಮಾಪಣ, ಅನುಶಾಸನಗಳನ್ನು ಪೂರೈಸಿ ಸಂಘಕ್ಕೆ ತಾನು ಸಲ್ಲಿಸಬೇಕಾದ ಕರ್ತವ್ಯಗಳನ್ನು ಸಲ್ಲಿಸಿದವನಿಗೆ ಅಲ್ಲಿಂದ ಹೊರಗೆ ಹೊರಡುವ ಕ್ಷಣ ಒದಗುವುದು. ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಸಂಘವನ್ನು ತೊರೆದು ಪರಗಣಕ್ಕೆ ಸೇರಿ ಸಮಾಧಿದೀಕ್ಷೆ ಪಡೆಯಲು ಸಾಧಕನು ಅನುಮತಿಯನ್ನು ಕೋರುತ್ತಾನೆ. ಸಂಘವನ್ನು ತೊರೆಯುವುದು ಅವಶ್ಯ. ಏಕೆಂದರೆ ತನ್ನದೇ ಸಂಘದಲ್ಲಿ ದೀಕ್ಷೆ ಪಡೆಯಬಾರದೆಂಬ ನಿಯಮವಿದೆ. ಅದರಿಂದ ಹಿಂದಿನ ಅಹಂಕಾರ, ಪೂರ್ವಗ್ರಹಗಳನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿ ಬದಲಾದ ಪರಿಸರದಲ್ಲಿ ಅನಾಮಧೇಯತೆಯನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳಲು ಆತನಿಗೆ ಸಾಧ್ಯವಾಗುವುದು.
ನಿರ್ಯಾಪಕ (ದೀಕ್ಷೆ ಕೊಡಿಸುವವ) ಅಥವಾ ನಿರ್ಯಾಪಕಾಚಾರ್ಯನನ್ನು ಸಾಧಕನು ಆಯ್ದುಕೊಳ್ಳುವ ಮತ್ತು ಸಾಧಕನನ್ನು ನಿರ್ಯಾಪಕನು ಸ್ವೀಕರಿಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಮಾರ್ಗಣ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ನಿರ್ಯಾಪಕಾಚಾರ್ಯನು ಸಮಾಧಿಮರಣದ ಕಠಿಣ ಆಚರಣೆಗಳ ಮೂಲಕ ಸಾಧಕನನ್ನು ಮುನ್ನಡೆಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಸುಸ್ಥಿತ ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಸಾಧಕನು ಕೈಮುಗಿದುಕೊಂಡು, ತನಗೆ ಸಮಾಧಿವ್ರತದ ದೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ನೀಡಬೇಕು; ತನ್ನನ್ನು ಹರಸಿ ಸ್ವೀಕರಿಸಬೇಕು ಎಂದು ನಿರ್ಯಾಪಕನನ್ನು ಕೋರುತ್ತಾನೆ. ಕೆಲವು ಪರೀಕ್ಷೆಗಳೊಂದಿಗೆ ನಿರ್ಯಾಪಕನು ಆಮರಣ ಉಪವಾಸದ ಸಾಧಕನನ್ನು ಆರಿಸುತ್ತಾನೆ.
ವಸತಿಯ ಆಯ್ಕೆ
ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡ ಮೇಲೆ ದೇಹದಂಡನೆಗೆ ಸೂಕ್ತ ಸ್ಥಳ ಅಥವಾ ’ವಸತಿ’ಯ ಹುಡುಕಾಟ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ. ವಸತಿಯು ಮನಸ್ಸಿನ ಏಕಾಗ್ರತೆಗೆ ಪೂರಕವಾಗಿರಬೇಕು. ಅದು ಗುಹೆ, ಊರಿನ ಹೊರವಲಯದ ಉದ್ಯಾನದಲ್ಲಿರುವ ಗುಡಿಸಲು ಅಥವಾ ಏಕಾಂತದಲ್ಲಿರುವ ಮನೆಯಿರಬಹುದು. ಅದರಲ್ಲಿ ಕನಿ? ಮೂರು ಭಾಗಗಳಿರಬೇಕು: ಒಂದು ಸಾಧಕನಿಗೆ, ಇನ್ನೊಂದು ನಿರ್ಯಾಪಕ ಮತ್ತು ಇತರ ಮುನಿಗಳಿಗೆ ಹಾಗೂ ಮೂರನೆಯದು ಪ್ರವಚನ ನೀಡುವ ಧರ್ಮನಿ? ಅತಿಥಿಗಳಿಗೆ. ಸಾಧಕನ ವಸತಿಯಲ್ಲಿ ಗಾಳಿ ಆಡುತ್ತಿರಬೇಕು; ಅದಕ್ಕೆ ದೃಢವಾದ ಬಾಗಿಲಿರಬೇಕು. ವಿವಿಧ ಸಂಘಗಳವರು ಬಂದು ಹೋಗುವಂತಿರಬೇಕು. ಅಲ್ಲಿ ಸಾಧಕನಿಗಾಗಿ ಸಂಸ್ತರ ಅಥವಾ ಹಾಸಿಗೆಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಬೇಕು. ಅದನ್ನು ಮಣ್ಣು, ಮರ ಅಥವಾ ಹುಲ್ಲಿನಿಂದ ಮಾಡಿರಬೇಕು.
ನಿರ್ಯಾಪಕನು ಎಲ್ಲ ಜವಾಬ್ದಾರಿಗಳನ್ನು ವಹಿಸಿಕೊಂಡು ಅಲ್ಲಿನ ಕಲಾಪಗಳನ್ನು ಮುನ್ನಡೆಸುತ್ತಾನೆ. ಅವನ ಸೇವೆಗೆ ಮತ್ತು ಸೂಚನೆಗಳ ಪಾಲನೆಗೆ ಕನಿ? ಇಬ್ಬರು ಮತ್ತು ಗರಿ? ೪೮ ಜನ(ಮುನಿ)ರನ್ನು ನೇಮಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸಾಧಕನ ವಿಶ್ವಾಸವನ್ನು ದೃಢಪಡಿಸಲು ನಾಲ್ವರು, ಇಂಪಾದ ಧ್ವನಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಮತಿಗಳನ್ನು ನಿರೂಪಿಸಲು ನಾಲ್ವರು, ಹೊರಗೆ ಸೇರುವ ಸಭೆಯಿಂದ ಸಾಧಕನ ಏಕಾಗ್ರತೆಗೆ ಭಂಗ ಬಾರದಂತೆ ನೋಡಲು ನಾಲ್ವರು, ಧಾರ್ಮಿಕ ಕಥೆಗಳನ್ನು ಹೇಳಲು ನಾಲ್ವರು ಹಾಗೂ ಸಾಧಕನ ಆಹಾರ, ಪಾನೀಯ ಮತ್ತು ವಿಸರ್ಜನೆಗಳ ನೆರವಿಗೆ ನಾಲ್ವರನ್ನು ನೇಮಿಸಬಹುದು. ಸಾಧಕನ ದರ್ಶನ ಪಡೆಯುವುದು ಶ್ರಮಣ-ಶ್ರಾವಕರ ಧಾರ್ಮಿಕ ಹೊಣೆಯಾದ್ದರಿಂದ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ಯಾವಾಗಲೂ ದೊಡ್ಡ ಗುಂಪು ಇರುತ್ತಿತ್ತು. ಆ ಸ್ಥಳದ ದರ್ಶನ ಮಾಡಿದವರಿಗೆ ಪುಣ್ಯ ಲಭಿಸುತ್ತದೆ ಎಂಬ ಭಾವನೆಯೂ ಇತ್ತು.
ಅನ್ನ-ಪಾನ ತ್ಯಾಗ ಸಾಧಕನನ್ನು ಅನ್ನ-ಪಾನಾದಿಗಳಿಂದ ಬಿಡಿಸುವ ಕ್ರಿಯೆಯೇ ಪ್ರಕಾಶನ. ಇದು ನಿಧಾನವಾಗಿ ಮುಂದುವರಿಯುವ ಕಾರ್ಯ. ಒಮ್ಮೆಗೇ ಆಹಾರವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಬೇಕೆಂದು ಹೇಳದೆ ಮೊದಲಿಗೆ ಬಗೆಬಗೆಯ ಆಹಾರಗಳನ್ನು ನೋಡಲು, ಮುಟ್ಟಲು ಅವಕಾಶ ನೀಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಬದುಕಿನ ಉಳಿದ ಕಾಲ(ಶೇ?ಯು?) ವನ್ನು ವೀರನಂತೆ ತ್ಯಾಗ ಮಾಡುತ್ತಾ ಇರುವವನಿಗೆ ಇದು (ಈ ಆಹಾರ) ಅಗತ್ಯವೇ ಎಂದು ಕೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಮೊದಲಿಗೆ ಒಂದೊಂದೇ ಆಹಾರಪದಾರ್ಥವನ್ನು ಸ್ವಲ್ಪ ರುಚಿ ನೋಡಿ ಕುತೂಹಲವನ್ನು ತಣಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು. ಕ್ರಮೇಣ ಆಹಾರದ ಬಗ್ಗೆ ತಿರಸ್ಕಾರವನ್ನು ಬೆಳೆಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣ ಉಪವಾಸವನ್ನು ಆರಂಭಿಸಬೇಕು. ಮತ್ತೂ ಆಹಾರದ ವ್ಯಾಮೋಹ ಉಳಿದಿದ್ದರೆ ನಿರ್ಯಾಪಕನು ಅದರಿಂದಾಗುವ ಮಹಾನ?ದ ಬಗ್ಗೆ ಉಪದೇಶ ನೀಡಬೇಕು. ಘನಾಹಾರವನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ದ್ರವಾಹಾರಕ್ಕೆ ಮಿತಿಗೊಳ್ಳುವ ಮೂಲಕ ಭುಕ್ತ ಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾನವು ಆರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ. ಬೆಚ್ಚಗಿನ ನೀರು, ನಿಂಬೆ ಅಥವಾ ಹುಣಸೆಹಣ್ಣಿನ ರಸ, ಜೇನು, ದ್ರವರೂಪದ ಗಂಜಿ ಇವುಗಳಿಗೆ ಬದಲಾಗುತ್ತಾರೆ. ಜಗಿಯುವ ಖಾದ್ಯ ಹಾಗೂ ರುಚಿನೋಡುವ ಸ್ವಾದ್ಯ ಆಹಾರಗಳು ಇನ್ನಿಲ್ಲವೆಂದು ನಿರ್ಯಾಪಕನು ಘೋಷಿಸುತ್ತಾನೆ. “ಅವನು ಇದುವರೆಗೆ ಮಾಡಿರಬಹುದಾದ ತಪ್ಪುಗಳನ್ನು ಕ್ಷಮಿಸುವಂತೆ ನಿಮ್ಮನ್ನು ಕೋರುತ್ತಾನೆ” ಎಂದು ಸಾಧಕನಿಗೆ ಮಯೂರಪಿಂಛವನ್ನು ನೀಡುತ್ತಾನೆ. ಸಾಧಕನ ಗೆಲವಿಗಾಗಿ ಕಾಯೋತ್ಸರ್ಗವನ್ನು ಆಚರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಸಾಧಕ ಪಾನ(ದ್ರವಾಹಾರ)ವನ್ನು ಕೂಡ ತ್ಯಜಿಸಬೇಕೆಂದು ನಿರ್ಯಾಪಕನು ಸೂಚಿಸುತ್ತಾನೆ.
ಈ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಪಾಲಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಬಗ್ಗೆ ಚಾರಿತ್ರಿಕ ಸಾಕ್ಷಿಗಳಿವೆ. ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದ ದಾಖಲೆಗಳು ದಿಶಾ (ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ ಆಯ್ಕೆ) ಮತ್ತಿತರ ಅನು?ನಗಳನ್ನು ಚಿತ್ರವತ್ತಾಗಿ ವರ್ಣಿಸಿವೆ. ತನ್ನ ಗಣವನ್ನು ತೊರೆದು ಪರಗಣವನ್ನು ಸೇರಿದ ಬಗ್ಗೆಯೂ ದಾಖಲೆಗಳಿವೆ. ಆಚಾರ್ಯ ಅರಿ?ನೇಮಿ ಅನೇಕ ಶಿ?ರೊಡನೆ ದಕ್ಷಿಣಕ್ಕೆ ಬಂದು ಕಟವಪ್ರವನ್ನು ತಲಪಿದ ಮೇಲೆ ನಾಲ್ಕು ಸಮುದಾಯಗಳ ತನ್ನ ಗಣವನ್ನು ತೊರೆದು ಆಮರಣ ಉಪವಾಸ ಕೈಗೊಂಡನು. ಅದೇ ರೀತಿ ಮುನಿ ಪ್ರಭಾಚಂದ್ರನು ಕಟವಪ್ರಕ್ಕೆ ಬಂದು ದೇಹದಂಡನೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ ವಿವರಗಳೂ ಇವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಸಂಶೋಧಕ ಶೆಟ್ಟರ್ ಗುರುತಿಸಿದ್ದಾರೆ.
ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದ ದಾಖಲೆಗಳು ಪರಗಣದ ಆಚಾರ್ಯನಿಂದಲೇ ಸಮಾಧಿದೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ಪಡೆಯಬೇಕೆಂದು ಒತ್ತಿಹೇಳುವುದಿಲ್ಲ. ಇಲ್ಲಿ ಮರಣವನ್ನಪ್ಪಿದ ಅನೇಕ ಮುನಿಗಳು ತಮ್ಮ ಮೋಕ್ಷಕ್ಕೆ ತಕ್ಕದಾದ ವ್ರತ-ದೀಕ್ಷೆಗಳನ್ನು ತಾವೇ ನಿರ್ಧರಿಸಿಕೊಂಡ ವಿವರಗಳಿವೆ. ಆದರೆ ಶ್ರಾವಕರು ಮಾತ್ರ ಗುರುವಿನಿಂದ ದೀಕ್ಷೆ ಪಡೆದುಕೊಂಡು ಅವನ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಂತೆಯೇ ಮರಣಸಾಧನೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗುತ್ತಿದ್ದರು: “ಓ ಧರ್ಮಪ್ರೇಮಿ, ನಾನು ಸಾಧಿಸಬೇಕಾದದ್ದು ಇನ್ನೇನಿದೆ? ಈ ಶರೀರಕ್ಕಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚು ಜುಗುಪ್ಸಾದಾಯಕವಾದದ್ದು ಈ ಮೂರುಲೋಕಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತೇನಿದೆ? ರೋಗಪೀಡಿತವಾದಾಗ ಅದು ಎ? ಅಸಹ್ಯವಾಗುವುದೆಂಬುದನ್ನು ಮಾತುಗಳಲ್ಲಿ ವರ್ಣಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವೆ? ಓ ಪರಮಜ್ಞಾನಿಯೆ, ಸಮಾಧಿಮರಣದ ದೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ನನಗೆ ಅನುಗ್ರಹಿಸು” ಮುಂತಾದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಅವರ ಪ್ರಾರ್ಥನೆ ಇರುತ್ತಿತ್ತು.
ಕಂತಿಯರು ಮತ್ತು ಶ್ರಾವಕಿಯರು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಮುನಿಗಳಿಂದ ಮರಣದೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಕೇವಲ ಅಪರೂಪವಾಗಿ ಹಿರಿಯ ಕಂತಿಯರಿಂದ ದೀಕ್ಷೆ ಪಡೆಯುವುದೂ ಇತ್ತು. ಇನ್ನೊಂದು ಗಮನಾರ್ಹ ಅಂಶವೆಂದರೆ, ಕಂತಿಯರು ಎ? ಜ್ಞಾನಿಗಳಾಗಿದ್ದರೂ ಹಿರಿಯ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿದ್ದರೂ ಮರಣದೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ನೀಡಲು ಉತ್ಸುಕರಾಗಿರುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ.
ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದಲ್ಲಿ ಸ್ವ-ಇಚ್ಛೆಯಿಂದ ಮರಣವನ್ನು ಬಯಸಿದವರೆಲ್ಲ ಕಟವಪ್ರದ ಶಿಖರದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಳವನ್ನು ಆರಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಭದ್ರಬಾಹು ಮುನಿಗಳ ಐತಿಹ್ಯವಿದ್ದ ಕಾರಣ ಅದೊಂದು ಪವಿತ್ರಸ್ಥಾನವೆಂದು ಪರಿಗಣಿತವಾಗಿತ್ತು. ಕಾಲಾನಂತರ ಬೆಟ್ಟವು ಬದಲಾದಂತೆ ದೇಹದಂಡನೆಗೆ ಆಯ್ದುಕೊಳ್ಳುವ ಸ್ಥಳಗಳೂ ಬದಲಾಗತೊಡಗಿದವು. ಮೊದಲಿಗೆ ಈ ಬೆಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಗುಹೆ ಕಂದರಗಳಿದ್ದವು. ಹೆಬ್ಬಂಡೆಗಳು ತುಂಬಿದ್ದರಿಂದ, ಕಾಡುಹಂದಿ, ಚಿರತೆ, ಹುಲಿ, ಕರಡಿ, ಸೀಳುನಾಯಿ, ಹಾವುಗಳಿದ್ದುದರಿಂದ ಇದನ್ನು ತಲಪುವುದು ಕ?ವಾಗಿತ್ತು. ಆನಂತರ ಅದು ಯಾತ್ರಾಕೇಂದ್ರವಾಗಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿ ಪಡೆಯಿತು. ದೇಗುಲಗಳು
ತಲೆಯೆತ್ತಿ, ವಿಗ್ರಹಗಳು ಪ್ರತಿ?ಪನೆಗೊಂಡು, ನಿಸಿದಿ ಮಂಟಪಗಳು ನಿರ್ಮಾಣಗೊಂಡವು.
ದೇಹದಂಡನೆಯ ಸಾಧಕರಿಗೆ ಇಲ್ಲಿ ಲಭ್ಯವಿದ್ದ ಸ್ಥಳಗಳೆಂದರೆ, ವಿಶಾಲವಾದ ತಂಪು ಹಾಸುಬಂಡೆಗಳು, ಗುಹೆಗಳು (ಮುಂದೆ ಇವು ಗುಹಾಲಯಗಳಾದವು), ಜಿನಾಲಯಗಳು ಹಾಗೂ ನಿಸಿದಿ ಮಂಟಪಗಳು.
ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದ ದಾಖಲಿತ ಚರಿತ್ರೆಯ ಆರಂಭದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ, ಅಂದರೆ ಆರರಿಂದ ಎಂಟನೇ ಶತಮಾನದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ದೇಹದಂಡನೆಗೆ ತೊಡಗಿದವರು ಚಿಕ್ಕಬೆಟ್ಟವೆಲ್ಲವೂ ಸೂಕ್ತವೆಂದು ಭಾವಿಸಿದ್ದರು. ಅಲ್ಲಿನ ವಿಶಾಲವಾದ ತಣ್ಣನೆಯ ಕಲ್ಲುಹಾಸು, ಚಿಕ್ಕ ದೊಡ್ಡ ಬಂಡೆಗಳು ಮತ್ತು ಕಲ್ಲಾಸರೆಗಳು ಸಾಧಕರನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸಿದ್ದವು. ೧೦-೧೧ನೆಯ ಶತಮಾನಗಳ ಬಳಿಕ ವಿಶೇ?ವಾಗಿ ನಿರ್ಮಾಣಗೊಂಡ ಮಂಟಪಗಳಲ್ಲಿ ಸಮಾಧಿಮರಣವನ್ನು ಪಡೆಯುವುದು ಆಚರಣೆಗೆ ಬಂತು. ಚಿಕ್ಕಬೆಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಇಂತಹ ಆರು ಮಂಟಪಗಳಿದ್ದು, ಅವೆಲ್ಲವೂ ತೆರೆದ ಕಟ್ಟಡಗಳಾಗಿವೆ.
ಸಾಧಕನ ಕೊನೆಯ ಪಯಣಕ್ಕೆ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನ ಮಾಡುವ ಗೌರವಕ್ಕೆ ಪಾತ್ರರಾದ ಮುನಿಗಳನ್ನು ಚಿಕ್ಕಬೆಟ್ಟದ ದಾಖಲೆಕಾರರು ಮುಕ್ತಮನಸ್ಸಿನಿಂದ ಹೊಗಳಿದ್ದಾರೆ. ಮರಣಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯ ದರ್ಶನ ಪಡೆಯಲು ಸಂಘದ ಸದಸ್ಯರು ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಶ್ರಾವಕರು ಕೂಡ ಧಾವಿಸುತ್ತಿದ್ದುದು ೧೦ನೇ ಶತಮಾನದ ನಂತರ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಯಿತು. ಸಹಸ್ರಾರು ಜನ ಬಂದು ದೇಹದಂಡನೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದವರಿಗೆ ಗೌರವ ಸಲ್ಲಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಹಾಗೆಯೇ ಸಾಧಕನು ಮರಣಹೊಂದಿದಾಗ ಎಲ್ಲರೂ ಕೊರಗಿ ಕಂಬನಿ ಸುರಿಸುವುದೂ ಇತ್ತು.
ನಿಸಿದಿ ಮಂಟಪಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸುವ ಕ್ರಮ ಹತ್ತನೇ ಶತಮಾನದ ಬಳಿಕ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಯಿತು. ಇವುಗಳ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ತಮ್ಮ ಶ್ರಾವಕ ಭಕ್ತರ ನೆರವನ್ನು ಬಹುತೇಕ ಆಚಾರ್ಯರು ಬಯಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಸಮಾಧಿಮರಣದ ದರ್ಶನ ಪಡೆದ ಭಕ್ತರು ಹೀಗೆ ಮರಣಹೊಂದಿದವರ ಗೌರವಾರ್ಥ ಧನಸಹಾಯವನ್ನು ಕೂಡ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದರು.
ಒಬ್ಬೊಬ್ಬ ಸಾಧಕನು ಒಂದೊಂದು ಬಗೆಯ ಆಸನವನ್ನು ತಳೆಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಕೆಲವರು ಕುಕ್ಕುಟಾಸನದಲ್ಲಿದ್ದರೆ ಇನ್ನು ಕೆಲವರು ಶರೀರದಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಚಲನೆ ಇಲ್ಲದಂತಹ ಕಠಿಣವಾದ ಭಂಗಿಯನ್ನು ತಳೆಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಪಲ್ಯಂಕಾಸನ, ಕಾಯೋತ್ಸರ್ಗ, ಏಕಪಾರ್ಶ್ವ ಇತ್ಯಾದಿ ಭಂಗಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದನ್ನು ಆರಿಸಿಕೊಳ್ಳುವವರೂ ಇದ್ದರು. ವ್ರತವು ಭಯಂಕರವೂ ತೀಕ್ಷ್ಣವೂ ಆಗಿದ್ದರೂ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲಂಘಿಸದೆ ಪೂರೈಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಉಪವಾಸ, ತಪಸ್ಸುಗಳು ಸಾಧಕರ ದೈಹಿಕ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಹೀರಿ ದುರ್ಬಲಗೊಳಿಸುತ್ತಿದ್ದರೂ ಸೊರಗುತ್ತಿದ್ದುದು ಅವರ ದೇಹಗಳೇ ವಿನಾ ಆಚರಣೆಗಳಲ್ಲ; ಶರೀರ ಕಂಪಿಸುತ್ತಿತ್ತೇ ಹೊರತು ಅವರ ಮನಸ್ಸಲ್ಲ ಎಂದು ದಾಖಲೆಗಳು ಹೇಳುತ್ತವೆ.
ಸಮಾಧಿವ್ರತವನ್ನು ಮಧ್ಯದಲ್ಲೇ ಕೈಬಿಟ್ಟ ಒಂದೇ ಒಂದು ಉದಾಹರಣೆ ದಾಖಲಾಗಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅಂತಹ ವಿಫಲ ಯತ್ನಗಳು ಇರಲೇ ಇಲ್ಲವೆಂದು ಹೇಳಲಾಗದು. ಮುಂದಿನ ಜನಾಂಗವು ಅಂತಹ ವೈಫಲ್ಯಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸುವ ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂಬ ಭಾವನೆ ಅವುಗಳನ್ನು ದಾಖಲಿಸದಿರಲು ಕಾರಣವಿರಬಹುದು ಎಂಬುದು ಶೋಧಕರ್ತರ ಅಭಿಪ್ರಾಯ. ದಾಖಲಾಗಿರುವ ಪುರಾವೆಗಳು ಸಾಧಕರು ಸವೆಸುತ್ತಿದ್ದ ಕಠಿಣ ದಾರಿಯನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸುತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಪ್ರಸಂಗಗಳಲ್ಲಿ ದೇಹದಂಡನೆಯ ಅವಧಿ ಗಳಿಗೆಗಳ? ಮಾತ್ರ ಇದ್ದರೆ ಇನ್ನು ಕೆಲವು ಪ್ರಸಂಗಗಳಲ್ಲಿ ಅದು ಮೂರು ತಿಂಗಳ ವರೆಗೂ ವಿಸ್ತರಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ದೇಹದಂಡನೆಯ ಅವಧಿ ೨೧ ದಿನಗಳಿಂದ ತಿಂಗಳವರೆಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿ ಇರುತ್ತಿತ್ತು.
ಉಸಿರು ನಿಂತ ಮೇಲೆ
ಸಮಾಧಿಮರಣವನ್ನು ಸಾಧಿಸಿದ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಕಳೇಬರವನ್ನು ಆಗಮವಿಧಿಗಳ ಪ್ರಕಾರ ವಿಲೇವಾರಿ ಮಾಡಬೇಕು. ವೈಯಾವರ್ತ ಸೇವೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ್ದವರು ಈ ಅಂತಿಮವಿಧಿಯನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸುವ ಹೊಣೆಹೊರಬೇಕಿತ್ತು. ಶರೀರದ ವಿಲೇವಾರಿಗೆ ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡುವ ಸ್ಥಳ ಏಕಾಂತದಲ್ಲಿರಬೇಕು. ಊರಿಗೆ ಅತಿದೂರವೂ ಅತಿಸಮೀಪವೂ ಆಗಿರಬಾರದು. ಭೂಮಿ ಸಮತಟ್ಟಾಗಿದ್ದು ದೃಢವಾಗಿರಬೇಕು. ಮೃತನ ಶರೀರವನ್ನು ಸಂಸ್ತರ(ಹಾಸಿಗೆ)ದಿಂದ ತಕ್ಷಣವೇ ತೆಗೆಯಬೇಕು. ಸಿಬಿಕವನ್ನು ಎ? ಸಾಧ್ಯವೋ ಅ? ಬೇಗ ಒಯ್ಯಬೇಕು ಎಂಬ ನಿಯಮವಿತ್ತು.
ಶವದ ತಲೆಯನ್ನು ಊರಿನ ದಿಕ್ಕಿನ ಕಡೆಗೆ ಇರಿಸಿ ಅದರ ಪಕ್ಕ ಮಯೂರಪಿಂಛವನ್ನು ಇಡಬೇಕು. ತಮಗೂ ಇಂತಹ ಮರಣ ದೊರೆಯಲೆಂದು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸುತ್ತ ಇತರರು ಕಾಯೋತ್ಸರ್ಗವನ್ನು ಆಚರಿಸಬೇಕು. ಮೃತವ್ಯಕ್ತಿ ತಮ್ಮ ಗಣದವನಾದರೆ ಆ ದಿನ ಉಪವಾಸವಿರಬೇಕು ಮತ್ತು ಅಂದು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನು ತೊರೆಯಬೇಕು. ಶವವನ್ನು ಇರಿಸಿದ ಮೂರುದಿನಗಳ ಬಳಿಕ ಗಣದವರು ನಿಸಿದಿಯ ಸ್ಥಳಕೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಬೇಕು.
ವಿಜಹಣ ಅಥವಾ ಅಂತಿಮವಿಧಿಗೆ ಪೂರಕವಾದ ಚಾರಿತ್ರಿಕ ದಾಖಲೆಗಳು ಅಪರೂಪ. ಆದರೆ ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದಲ್ಲಿ ವೈವಿಧ್ಯಮಯವಾದ ನಿಸಿದಿಕಾ ಸ್ಮಾರಕಗಳು ದೊರೆಯುತ್ತವೆ. ಸಮಾಧಿಬೆಟ್ಟವು ಅವುಗಳಿಗೆ ಸ್ಥಾನ ಒದಗಿಸಿತ್ತು. ಈ ಬೆಟ್ಟದ ಚರಿತ್ರೆಯ ಆರಂಭಕಾಲದಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲಿ ಸಮಾಧಿಮರಣ ಪಡೆದವರ ಶರೀರಗಳು ಬಹುಶಃ ಅವರು ಕೊನೆಯುಸಿರೆಳೆದ ಸ್ಥಳದಲ್ಲೇ ನಿಸರ್ಗದ ಶಕ್ತಿಗಳಿಗೆ ವಶವಾಗುವಂತೆ ಬಿದ್ದಿರುವ ಸಾಧ್ಯತೆಯಿದೆ. ಈಗಿನ ಪಾರ್ಶ್ವನಾಥ ಬಸದಿಯ ಬಲಭಾಗಕ್ಕಿರುವ ಕಲ್ಲುಹಾಸು ಕ್ರಿ.ಶ. ೬೦೦ರ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಮುನಿ ಪ್ರಭಾಚಂದ್ರ ಮತ್ತು ಇತರ ೭೦೦ ಮುನಿಗಳ ಮರಣದಿಂದ ಪವಿತ್ರವಾಗಿತ್ತು. ದೇಹತ್ಯಾಗ ಮಾಡಲು ಬಯಸುವವರಲ್ಲಿ ಬಹಳ? ಜನರನ್ನು ಇದು ಆಕರ್ಷಿಸುತ್ತಿತ್ತು; ಮತ್ತು ಮೃತ ಮುನಿಗಳ ಬಹಳ? ಶರೀರಗಳು ಈ ಕಲ್ಲುಹಾಸಿನ ಮೇಲೆ ಪ್ರಾಣಿ, ಪಕ್ಷಿ, ಕೀಟಗಳಿಗೆ ಆಹಾರವಾಗಿರುವ ಸಾಧ್ಯತೆ ಇದೆ.
ಶ್ರಮಣರು ಮತ್ತು ಶ್ರಾವಕರ ಮರಣದೀಕ್ಷೆ ಹೆಚ್ಚಿದಂತೆ ಕಳೇಬರವನ್ನು ಕಲ್ಲುಹಾಸಿನ ಮೇಲೆ ಹಾಗೆಯೇ ಬಿಡುವುದು ಕಡಮೆಯಾಗಿ ಸ್ಮರಣಾರ್ಥ ಶಿಲಾಫಲಕಗಳನ್ನು ನೆಡುವುದು ಹೆಚ್ಚಾಯಿತು. ಅದರಲ್ಲಿ ಪಾಲ್ಗೊಳ್ಳುವ ಸಮಾಜದ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿ ಭಕ್ತರ ಸಂಖ್ಯೆಯೂ ಹೆಚ್ಚಿತು. ಸಾಧಕರು ಮರಣದ ಸಮಯವನ್ನು ಎಚ್ಚರದಿಂದ ದಾಖಲಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಏಕೆಂದರೆ ಅದು ಗಣದ ಮೇಲೆ ಶುಭ ಅಥವಾ ಅಶುಭ ಪರಿಣಾಮವನ್ನು ಬೀರುವುದೆಂಬ ನಂಬಿಕೆ ಪ್ರಚಾರದಲ್ಲಿತ್ತು.
ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಹತ್ತಿರದ ಬಂಧುಗಳು ಅಥವಾ ಶಿ?ರು ಹಣ ಖರ್ಚು ಮಾಡಿ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅವರ ನಡುವಿನ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಹೀಗೆ ಗುರುತಿಸಬಹುದು:
೧. ಪತ್ನಿಯರ ಸ್ಮಾರಕವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಗಂಡಂದಿರು.
೨. ಸಹೋದರಿ, ಸಹೋದರರ ಸ್ಮಾರಕವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಸಹೋದರಿಯರು.
೩. ತಾಯಿ, ತಂದೆಯರ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಪುತ್ರರು.
೪. ಗಂಡನ ಸ್ಮಾರಕವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಪತ್ನಿಯರು.
೫. ಪುತ್ರರ ಸ್ಮಾರಕ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ತಾಯಂದಿರು.
೬. ಕಂತಿಯರ ಸ್ಮಾರಕ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಶ್ರಮಣರು.
೭. ಮುನಿಗಳ ಸ್ಮಾರಕ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಶ್ರಮಣರು.
೮. ಗುರುಗಳ ಸ್ಮಾರಕ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಶ್ರಾವಕಿಯರು.
೯. ಗುರುಗಳ ಸ್ಮಾರಕ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಶ್ರಾವಕರು.
ತಮ್ಮ ಸಂಘದ ಮುನಿಗಳ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ಅದೇ ಸಂಘದ ಮುನಿಗಳು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದ ಉದಾಹರಣೆಗಳಿವೆ. ತಮ್ಮ ಪ್ರಭಾವಶಾಲಿ ಶಿ?ರ ಮೂಲಕ ಅದನ್ನು ನೆರವೇರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಸ್ಮಾರಕ ನಿರ್ಮಿಸಲು ಶ್ರಾವಕರು ಮತ್ತು ಶ್ರಮಣರು ಪರಸ್ಪರ ಸಹಕರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.
ಮಾಸಿದ ನೆನಪು
ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೩೦೦-೧೯೦೦ರ ೬೦೦ ವ?ಗಳ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಬಹುಮಟ್ಟಿಗೆ ಯಾವ ಶ್ರಾವಕ-ಶ್ರಾವಕಿಯರೂ ಕಠಿಣವಾದ ವ್ರತಾಚರಣೆಗಳನ್ನು ನಿಯಮಬದ್ಧವಾಗಿ ಆಚರಿಸಿ ವ್ರತಮರಣವನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಲಿಲ್ಲ. ಕೆಲವು ಶ್ರಮಣರನ್ನು ಅವರ ಕೊನೆಯ ಹಂತದ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಸಾಧನೆಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಅವರು ಉಚ್ಛ್ರಾಯಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪಡೆದಿದ್ದ ಉನ್ನತ ಗೌರವಕ್ಕಾಗಿ ಸ್ಮರಿಸಿದಂತೆ ತೋರುತ್ತದೆ. ಹಾಗೆ ನೋಡಿದರೆ ಸಮಾಧಿಮರಣದ ಯುಕ್ತ ಆಚರಣೆ ೧೫ನೇ ಶತಮಾನದ ಕೊನೆಯ ಹೊತ್ತಿಗೇ ಅಂತ್ಯಗೊಂಡಂತೆ ತೋರುತ್ತದೆ.ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಬೆಳ್ಗೊಳವು ತನ್ನ ಸುದೀರ್ಘ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಸ್ಥಿತ್ಯಂತರಗಳನ್ನು ಹುದುಗಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ. ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಅನ್ವೇಷಣೆಯ ಪ್ರಥಮ ಹಂತದಲ್ಲಿ (ಕ್ರಿ.ಶ. ೬೦೦-೯೦೦) ಎಲ್ಲರ ಗಮನವು ವ್ರತಮರಣ ಹಾಗೂ ಕಟವಪ್ರ ಗಿರಿಯ ಮೇಲೆ ಕೇಂದ್ರೀಕೃತವಾಗಿತ್ತು. ಆನಂತರದ ಸಂಕ್ರಮಣಕಾಲದ ಪ್ರಥಮ ಹಂತ (ಕ್ರಿ.ಶ. ೯೦೦- ೧೦೦೦)ದ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ಮರಣಕೇಂದ್ರಿತದಿಂದ ಧಾರ್ಮಿಕಸಂಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ಬಲಪಡಿಸುವ ಕಡೆಗೆ ವಾಲಿದವು. ವಿಪುಲ ಭೌತಿಕ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಸಮೃದ್ಧಿಯ ಮೂರನೆಯ ಹಂತ(ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೧೦೦-೧೩೦೦)ದಲ್ಲಿ ಕೂಡ ಸಂಕ್ರಮಣಕಾಲದ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಿ ಇನ್ನಷ್ಟು ತೀವ್ರಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು. ಅಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಏಕಾಂತತೆಯನ್ನು, ಗಂಭೀರಗೌರವವನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಂಡು ಮರಣಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಮೀಸಲಾಗಿದ್ದ ಬೆಟ್ಟ ಯಾತ್ರಾರ್ಥಿಗಳ ಆಗಮನದಿಂದ ಜನನಿಬಿಡ ಪ್ರದೇಶವಾಗತೊಡಗಿತು. ವ್ರತ ಸ್ವೀಕರಿಸಿ ಮರಣವಿಧಿಯನ್ನು ಆಚರಿಸಿ ಪಾವನಗೊಂಡಿದ್ದ ಶಿಲಾಶೈಲವನ್ನು ಕಾಣಲು ಭಕ್ತಿಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ಬರುತ್ತಿದ್ದ ಯಾತ್ರಿಕರು ಕ್ರಮೇಣ ತಮ್ಮ ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆಯನ್ನು ಅಮರಗೊಳಿಸಲು ದಾನದತ್ತಿ ನೀಡಿಕೆ, ಅದ್ಧೂರಿಯ ಭಕ್ತಿಪ್ರದರ್ಶನ, ಅರ್ಚನಾ ವಿಧಾನದಿಂದ ಕಟವಪ್ರದ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಪರಿಸರಕ್ಕೆ ಧಕ್ಕೆ ತಂದರು. ಈ ಗದ್ದಲ ಗೋಜಲಿನಿಂದಾಗಿ ತಮ್ಮ ಸಾಧನೆಗೆ ಅಡ್ಡಿಬರುವ ಆತಂಕಗಳನ್ನು ಮನಗಂಡು ಏಕೋವಿಹಾರಿಗಳು ಇಲ್ಲಿಂದ ದೂರಸರಿಯತೊಡಗಿದರು. ಹತ್ತನೇ ಶತಮಾನದ ಬಳಿಕ ಇಲ್ಲಿಯ ಕವಿ, ರೂವಾರಿ, ಕಲ್ಕುಟಿಗರಿಗೆ ಯಾತ್ರಾರ್ಥಿಗಳೇ ಪ್ರಧಾನ ಪೋ?ಕರು. ಇದರಿಂದಾಗಿ ಸ್ತಬ್ಧ ತಪೋಯುಗವು ಮುಕ್ತಾಯಗೊಂಡು ಆಡಂಬರದ ಭಕ್ತಿಯುಗ ಆರಂಭವಾಗಿ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಲೌಕಿಕತೆಯ ಮಧ್ಯದ ಅಂತರ ಕ್ಷೀಣಿಸತೊಡಗಿತು.
ವರ್ಚಸ್ವಿ ಶ್ರಾವಕವರ್ಗದ ತೊಡಗುವಿಕೆ, ಅಧಿಕಸಂಖ್ಯೆಯ ದೇವಾಲಯ, ಕೆರೆಗಳ ನಿರ್ಮಾಣ, ಆರ್ಥಿಕ ಸಮೃದ್ಧಿ, ಮೂಲಸಂಘವು ಧಾರ್ಮಿಕ ಹೊಣೆಗಳನ್ನು ನಿಯಂತ್ರಿಸಲು ಕಾಲಿಟ್ಟದ್ದು, ಅಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ಕೇಂದ್ರಬಿಂದುವಾಗಿದ್ದ ಸಮಾಧಿಬೆಟ್ಟವನ್ನು ದೊಡ್ಡಬೆಟ್ಟ, ಮಹಾವಿಗ್ರಹ ಮರೆಮಾಚಿದ್ದು ಒಂದು ಬಗೆಯಾದರೆ ಎರಡನೇ ಸಂಕ್ರಮಣ ಯುಗ (ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೩೦೦-೧೬೦೦)ದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಸ್ಪರ್ಧಿ ಪಂಥಗಳೊಂದಿಗೆ ವ್ಯಾಜ್ಯ, ಶ್ರಾವಕರಲ್ಲಿ ಚಂಚಲತೆ, ವ್ರತಮರಣ ಸೇರಿದಂತೆ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಪಥದಿಂದ ದೂರಸರಿಯುವಿಕೆ ಇವೆಲ್ಲ ನಡೆದವು. ವರ್ತಕರು ಪ್ರಬಲರಾಗಿ ವ್ಯಾಪಾರಿ ಮನೋಭಾವ ಬೆಳೆಯಿತು. ಇದರ ಮುಂದುವರಿದ ಭಾಗವಾಗಿ ಇತಿಹಾಸದ ಮುಂದಿನ ಘಟ್ಟವು (ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೬೦೦- ೧೯೦೦) ಅನಿವಾರ್ಯವಾಗಿ ಆತಂಕದ ಹಂತವನ್ನು ತಲಪಿತು. ಯಾತ್ರಿಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯೇನೋ ಉಕ್ಕೇರಿತು. ಆದರೆ ಅದಕ್ಕೆ ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಅರ್ಥವಿರಲಿಲ್ಲ. ಕಟವಪ್ರವನ್ನು ಇತಿಹಾಸದೊಳಗೆ ತಂದ ವ್ರತಮರಣವು ಐತಿಹಾಸಿಕ ನೆನಪಾಗಿ ಮಾತ್ರ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿತು.
ಆತ್ಮದ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಅರಿತು ಪಡೆಯುವ ಮರಣವೇ ಇಂಗಿಣೀ ಮರಣ. ಭುಕ್ತ ಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾನ ಮರಣದಲ್ಲಿ ದೇಹದಂಡನೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವವನು ಇತರರ ಸೇವೆಯನ್ನು ಪಡೆಯಬಹುದು ಅಥವಾ ಶರೀರವನ್ನು ತಾನೇ ಉಪಚರಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು. ಇಂಗಿಣೀ ಮರಣದಲ್ಲಿ ಇತರರ ಸೇವೆಯನ್ನು ಪಡೆಯುವಂತಿಲ್ಲ; ಸ್ವತಃ ಉಪಚರಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು. ಪ್ರಾಯೋಪಗಮಣ ಮರಣದಲ್ಲಿ ಪರೋಪಚಾರ ಮತ್ತು ಸ್ವ-ಉಪಚಾರ ಎರಡೂ ನಿಷಿದ್ಧ. ಇಂಗಿಣೀ ಮರಣದಲ್ಲಿ ಅವಯವಗಳ ಚಲನೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿದ್ದರೆ ಪ್ರಾಯೋಪಗಮಣದಲ್ಲಿ ಮರದಂತೆ ನಿಶ್ಚಲವಾಗಿ ಮೊದಲಿಗೆ ತಳೆದ ಭಂಗಿಯಲ್ಲೇ ಇರುವುದು ಕಡ್ಡಾಯ. ಚಾರಿತ್ರಿಕ ದಾಖಲೆಯಲ್ಲಿ ಇಂಗಿಣೀ ಮರಣದ ನಿದರ್ಶನಗಳು ಸಿಗುವುದು ಅಪರೂಪ. ಪ್ರಾಯೋಪಗಮಣ ಮರಣದ ನಿದರ್ಶನಗಳು ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಅಪರೂಪವಾದರೂ ಶ್ರಮಣ ಮತ್ತು ಶ್ರಾವಕರ ಬೃಹತ್ ಸಮೂಹವು ಇಂತಹ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ನೆರೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಬಗ್ಗೆ ದಾಖಲೆಗಳಿವೆ. ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳ ಮತ್ತು ಮೂಡಭಟ್ಕಳದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಯೋಪಗಮಣದ ಒಂದೆರಡು ಉದಾಹರಣೆಗಳು ಸಿಗುತ್ತವೆ; ಬೆಳ್ಗೊಳದ್ದು ಎಂಟನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ನಡೆಯಿತು.
ಸಲ್ಲೇಖನ ವ್ರತ
ಆತ್ಮವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲು ಶರೀರವನ್ನು ಒರೆಸಿಹಾಕುವುದೇ ಸಲ್ಲೇಖನ ವ್ರತ. ಇಲ್ಲಿ ಸತ್ ಎಂದರೆ ಶ್ಲಾಘನಾಯೋಗ್ಯ, ಲೇಖನ ಎಂದರೆ ದೇಹವನ್ನು ಬಡವಾಗಿಸುವುದು; ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಶ್ಲಾಘನೀಯ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ದೇಹವನ್ನು ದುರ್ಬಲಗೊಳಿಸುವುದು. ಬದುಕಿನ ಕೊನೆಯ ಗಳಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಭಾವೋದ್ವೇಗರಹಿತವಾಗಿ ದೇಹವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸುವುದೇ ಸಲ್ಲೇಖನ. ಸಂನ್ಯಾಸಕ್ಕೆ ಪೂರಕವಾದ ಶಿಕ್ಷಾವ್ರತಗಳಲ್ಲಿ ಸಲ್ಲೇಖನವೂ ಒಂದು.
ಸಂಸಾರದ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕರಿಸಿಕೊಂಡ ನಂತರ ಕುಟುಂಬ ಮತ್ತು ಸಮಾಜದ ಬಗೆಗಿನ ಎಲ್ಲ ಗೀಳುಗಳನ್ನು ನಿಧಾನವಾಗಿ ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುವುದರಿಂದ ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಆರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ. ಇದರೊಡನೆ ಸಾಧಕನ ಅಹಂಕಾರ ಮತ್ತು ಮೃಗೀಯತೆಗಳಿಂದ ಉಂಟಾದ ಪಾಪಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಪಶ್ಚಾತ್ತಾಪ ಮೂಡುತ್ತದೆ. ಧರ್ಮದ ನಿಜಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಅರಿಯದೆ ಸಾಧಕನು ಆತುರಪಡಬಾರದು. ಲೌಕಿಕ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ತ್ಯಜಿಸುವುದು ಅವಶ್ಯ. ಆದರೆ ಸಾಮಾಜಿಕ ಹೊಣೆಯನ್ನು ಪೂರೈಸಿಯೇ ಮುಂದುವರಿಯಬೇಕು. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ರಾಜನು ತನ್ನ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸುವ ಮುನ್ನ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿಯನ್ನು ನೇಮಿಸಿ ತಕ್ಕ ತರಬೇತಿಯನ್ನು ನೀಡಿರಬೇಕು.
ಮುಂದೆ ದೀಕ್ಷಾಗುರುವಿನ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ಸಂಸಾರತ್ಯಾಗದ ಕ್ರಿಯೆ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುವುದು. ಇದು ಕೆಲವು ಆಚರಣೆಗಳ ಪಾಲನೆಯ? ಅಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ ಇಚ್ಛಾಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಗಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಅರ್ಥಪೂರ್ಣ ವಿಧಾನ. ಸಾಧಕನು ಯಾವಾಗ ಸಲ್ಲೇಖನ ಮರಣವನ್ನು ಪಡೆಯಬೇಕು ಎಂಬ ಬಗ್ಗೆ ಸಮಾಧಿಮರಣದ ಪ್ರತಿಪಾದಕರಲ್ಲಿ ಒಟ್ಟಾರೆ ಸಹಮತವಿದ್ದು, ಅದನ್ನು ಆಯು?ದ ಅಂತ್ಯಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪಡೆಯುವುದೇ ಸೂಕ್ತ ಎಂದಿದ್ದಾರೆ. ಆಯು?ದ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ವೃದ್ಧಾಪ್ಯವು ಆವರಿಸಿಕೊಂಡು ತೊಟ್ಟುಕಳಚಿ ಮರದಿಂದ ಬೀಳುವ ಹಣ್ಣಿನಂತೆ ಶರೀರ ಬಿದ್ದುಹೋಗುವುದು. ಸಹಜ ಮರಣವು ಸಮೀಪಿಸಿದಾಗ, ವೃದ್ಧಾಪ್ಯವು ಅಸಹನೀಯವಾದಾಗ ಹಾಗೂ ವಾಸಿಯಾಗದ ಕಾಯಿಲೆಗಳು ಕಾಡತೊಡಗಿದಾಗ ಸಲ್ಲೇಖನ ವ್ರತವು ಸಮರ್ಥನೀಯವೆನಿಸಿದೆ. ಇತರ ಕೆಲವು ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲೂ ಅದಕ್ಕೆ ಒಪ್ಪಿಗೆ ನೀಡಿದ್ದಿದೆ: ದು?ರು, ನೀಚರು ಮನಸ್ಸಿನ ಸಮತೋಲನವನ್ನು ಕೆಡಿಸಿದಾಗ, ಶತ್ರುಗಳ ದಾಳಿಯಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿಬೀಳುವುದು ನಿಶ್ಚಿತವಾದಾಗ ಇತ್ಯಾದಿ.
ಇದು ಎಲ್ಲ ಸಂದರ್ಭಗಳನ್ನೂ ಒಳಗೊಳ್ಳುವ? ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿದ್ದು, ಯಾವುದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಬದುಕನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಸಮರ್ಥನೀಯವೆಂಬಂತೆ ತೋರಿದರೂ ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದ ಪರಿಶೀಲಿಸಿದಾಗ
ಸಾಧಕನು ಮನಸೋ ಇಚ್ಛೆಯಿಂದ ಮರಣದ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಗಲು ಅವಕಾಶವಿಲ್ಲವೆಂಬುದು ಸ್ಪ?ವಾಗುತ್ತದೆ. ಆಯು?ದ ಕೊನೆಗಾಲದಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಬದುಕಿನ ಮುಂದುವರಿಕೆಯನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿ, ಹಿಂದೆ ಅಡಿ ಇಡಲಾರದಂತಹ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಗಲು ಈ ದೀಕ್ಷೆಯನ್ನು ನೀಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಹೊರಗಿನ ಆಚರಣೆಯ ಬಾಹ್ಯ ಸಲ್ಲೇಖನ ಮತ್ತು ಒಳಗಿನ ಶುದ್ಧೀಕರಣಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಅಭ್ಯಂತರ ಸಲ್ಲೇಖನಗಳು ಇದರ ಎರಡು ಹಂತಗಳು. ಇದರಲ್ಲಿ ಕೂಡ ಕ್ಷಮೆಯಾಚನೆ ಮತ್ತು ತಪ್ಪೊಪ್ಪಿಗೆಗಳಿವೆ.
ಆಹಾರವನ್ನು ಕ್ರಮೇಣ ಕಡಮೆ ಮಾಡುವುದರೊಂದಿಗೆ ಸಲ್ಲೇಖನ ವ್ರತದ ಉಪವಾಸ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಆರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ. ಮುಂದೆ ಘನಾಹಾರವನ್ನು ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ತ್ಯಜಿಸಿ ದ್ರವಾಹಾರ ಸೇವನೆ, ಕೆಲವು ಕಾಲದ ಬಳಿಕ ಅದನ್ನು ಕೂಡ ಬಿಟ್ಟು ಬಿಸಿನೀರು ಮಾತ್ರ ಕುಡಿಯುವುದು, ಮುಂದೆ ಅದನ್ನೂ ಬಿಡುವುದು, ಪಂಚನಮಸ್ಕಾರಗಳ ಉಚ್ಚಾರಣೆಯೊಂದಿಗೆ ಕೊನೆಯುಸಿರು ಎಳೆಯುವುದು ಮುಂತಾಗಿ ಈ ವ್ರತ ಅಂತ್ಯಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ.
ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದ ಶಾಸನಸಾಹಿತ್ಯವು ಸೂಚಿಸುವಂತೆ ಸಲ್ಲೇಖನ ಮರಣದ ಘಟನೆಗಳು ಇಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ೧೧ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ ಹೆಚ್ಚಳಗೊಂಡವು. ಶ್ರಾವಕರು, ಅರಸರು, ರಾಜಮಾತೆಯರು ಇದನ್ನು ಕೈಗೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಶ್ರಮಣ, ಶ್ರಾವಕ ಮತ್ತು ಶ್ರಾವಕಿಯರ ಸಲ್ಲೇಖನ ಮರಣದ ಅನುಪಾತ ೮:೨:೧ರಷ್ಟಿದೆ. ಸಲ್ಲೇಖನ ಮರಣದ ಕೆಲವು ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಘಟನೆಗಳು ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದಲ್ಲಿ ಸಂಭವಿಸಿವೆ. ಇದು ಜಿನಾಗಮಗಳಲ್ಲೆಲ್ಲ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ವ್ರತ. ಇದನ್ನು ನಿಮಿತ್ತವೆಂದೂ ಸಂಪದವೆಂದೂ ಇಲ್ಲಿನ ಶಾಸನಕವಿಗಳು ಕರೆದಿದ್ದಾರೆ. ಬಹಳ? ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಸಲ್ಲೇಖನವನ್ನು ಇತರ ವಿಧಿಗಳನ್ನು ಆಚರಿಸುವ ಮುನ್ನ ಅಥವಾ ಆನಂತರ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಮಲ್ಲಿಸೇನ ಸಲ್ಲೇಖನವನ್ನು ಕೈಗೊಂಡರೂ ಕೂಡ ಮರಣ ಹೊಂದಿದ್ದು ಸಮಾಧಿಯ ಮೂಲಕ. ಪೋಚಿಕಬ್ಬೆ ಎಂಬ ರಾಜಮಾತೆ ಸಂನ್ಯಸನವನ್ನು ಅಪ್ಪಿ ಪಂಚಪದವನ್ನು ಪಠಿಸುತ್ತಾ, ಏಕಪಾರ್ಶ್ವ ನಿಯಮವನ್ನು ಪಾಲಿಸುತ್ತಾ ಬದುಕನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸಿದಳು.
ನಿಸಿದಿಗಳ ವೈವಿಧ್ಯ
ಸಮಾಧಿಗಳ ಸ್ಮಾರಕಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ನಿಸಿದಿ ಎಂಬ ಪದ ನಿಶಿಹೀಯ ಎನ್ನುವ ಪ್ರಾಕೃತ ಪದದಿಂದ ಬಂದದ್ದಾಗಿದೆ. ಅದು ಶರೀರದಂಡನೆಗೆ ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವ ಸ್ಥಾನ ಅಥವಾ ಭಂಗಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ್ದು. ವ್ರತಾಚರಣೆಯ ಮೂಲಕ ಬದುಕನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸಿಕೊಂಡವರ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ನಿಸಿದಿಗಳೆಂದು ಕರೆಯುವುದು ಸಾಮಾನ್ಯವಾದರೂ ಅವನ್ನು ಸ್ತಂಭ, ಕಂಬ, ಮಾನಸ್ತಂಭ, ಜಯಸ್ತಂಭ, ಚಾಗದಕಂಬ, ಶಿಲಾಸ್ತಂಭ, ಶಿಲಾಕೂಟ, ಕಲ್ಲದಾನಶಾಲ, ಶಾಸನ ಅಥವಾ ಜಿನಶಾಸನ ಹಾಗೂ ಪಟ್ಟಸಾಲೆ ಎನ್ನುವ ಹೆಸರುಗಳಿಂದ ಕೂಡ ಕರೆಯಲಾಗಿದೆ. ಈ ಎಲ್ಲ ಪದಗಳು ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದಲ್ಲಿವೆ. ಇನ್ನೊಂದು ಜೈನಕ್ಷೇತ್ರ ಮೂಡಬಿದಿರೆಯಲ್ಲಿ ಮುಡಿಜಿ ಎಂಬ ಪದ ಬಳಕೆಯಾಗಿದ್ದು, ಅದರ ಮೊದಲ ಪ್ರಯೋಗ ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದಲ್ಲೇ ಆಗಿದೆ.
ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ಯಾವಾಗಲೂ ನಿರ್ದಿ? ಹೆಸರುಗಳಿಂದಲೇ ಕರೆಯಲಾಗುತಿತ್ತು ಎಂದಾಗಲಿ, ಸ್ಮಾರಕಗಳಿಂದ ಗೌರವಿಸಿಕೊಂಡವರೆಲ್ಲ ವಿಧ್ಯುಕ್ತ ವ್ರತಾಚರಣೆಯನ್ನು ಕೈಗೊಂಡು ಮರಣ ಹೊಂದಿದರೆಂದಾಗಲಿ ಭಾವಿಸಲಾಗದು. ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದಲ್ಲಿರುವ ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ೧) ಅಂಗೀಕೃತ ವ್ರತಗಳನ್ನು ಪೂರೈಸಿ ಬದುಕನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸಿಕೊಂಡವರು, ೨) ದೀಕ್ಷೆ ಪಡೆಯದೆ, ದೇಹದಾನ ಮಾಡದೆ, ವ್ರತಗಳನ್ನು ಆಂಶಿಕವಾಗಿ ಮಾತ್ರ ಪಾಲಿಸಿ ಮರಣ ಹೊಂದಿದವರು ಹಾಗೂ ೩) ಧಾರ್ಮಿಕವಾಗಿ ಅಥವಾ ಸಾಮಾಜಿಕವಾಗಿ ಉನ್ನತಿ ಸಾಧಿಸಿದರೂ ಯಾವುದೇ ವ್ರತವನ್ನು ಆಂಶಿಕವಾಗಿಯೂ ಪಾಲಿಸದೆ ಮರಣಹೊಂದಿದವರ ಗೌರವಾರ್ಥ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದೆಂದು ವಿಭಜಿಸಬಹುದು.
ಶ್ರವಣಬೆಳ್ಗೊಳದ ಸಮಾಧಿಬೆಟ್ಟವು ವ್ರತಮರಣವನ್ನು ಅಪೇಕ್ಷಿಸುವವರನ್ನೆಲ್ಲ ಸೆಳೆಯುವ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು. ಈ ಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲೆ ಸಮಾಧಿಮರಣ ಹೊಂದಿ ನಿಸಿದಿ ಪಡೆದುಕೊಂಡವರ ನಿದರ್ಶನ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಇತರ ಕಡೆ ಮರಣ ಹೊಂದಿ ಇಲ್ಲಿ ಸ್ಮಾರಕವನ್ನು ಗಳಿಸಿಕೊಂಡವರ ನಿದರ್ಶನಗಳು ಕೂಡ ಇವೆ. ವೀರಮರಣ ಹೊಂದಿದ ಕೆಲವು ವೀರರು ಕೂಡ ನಿಸಿದಿ ಗೌರವಕ್ಕೆ ಪಾತ್ರರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಚಿಕ್ಕಬೆಟ್ಟದ ಬಾಹುಬಲಿ ದೇಗುಲದ ಸಮೀಪ ಇರುವ ವೀರಗಲ್ಲುಗಳು ಈ ವರ್ಗಕ್ಕೆ ಸೇರುತ್ತವೆ.
ಗೊಮ್ಮಟ ಪ್ರತಿ?ಯ ಬಳಿಕ
ಚಿಕ್ಕಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲಿದ್ದ ದೇವಾಲಯಗಳಿಗಿಂತ ದೊಡ್ಡಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲೆ ಅಖಂಡಶಿಲೆಯಲ್ಲಿ ಮೂಡಿಸಿದ ಗೊಮ್ಮಟನ ಮಹಾವಿಗ್ರಹವು ಈ ಕೇಂದ್ರದ ಸ್ವರೂಪವನ್ನೇ ಬದಲಾಯಿಸಿತು. ಕ್ರಿ.ಶ. ೯೭೮-೯೯೩ರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಗಂಗರಸ ರಾಚಮಲ್ಲನ ಮಂತ್ರಿಯಾದ ಚಾವುಂಡರಾಯನು ಇದನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದನು. ಬೆಟ್ಟದ ನೆತ್ತಿಯ ಮೇಲೆ ೪೩೮ ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ಹೆಬ್ಬಂಡೆಯ ಮೇಲೆ ನಿಂತಿದ್ದ ಮತ್ತೊಂದು ಬಂಡೆಯನ್ನು ಕಂಡರಸಿ ಸುಮಾರು ೫೯ ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ಈ ವಿಗ್ರಹವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು. ಚಾವುಂಡರಾಯ ಈ ಅದ್ಭುತವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದೇನೋ ನಿಜ. ಆದರೆ ಅವನ ಈ ಮಹಾಕಾರ್ಯದಿಂದಲೇ ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಸರಳತೆಯ ಯುಗವು ಅಂತ್ಯಗೊಂಡದ್ದೊಂದು ವಿಪರ್ಯಾಸ. ಗೊಮ್ಮಟನಿಂದಾಗಿ ಕಟವಪ್ರದ ಏಕಸ್ವಾಮ್ಯವು ಕೊನೆಗೊಂಡಿತಲ್ಲದೆ ಬೆಳ್ಗೊಳವು ಕೇವಲ ದೇಹದಂಡನೆಕಾರರ ಪವಿತ್ರಕ್ಷೇತ್ರವಾಗಿ ಉಳಿಯಲಿಲ್ಲ. ಮುಂದೆ ದೇಹದಂಡನೆಕಾರರ ಸಂಖ್ಯೆಯೂ ತೀವ್ರಗತಿಯಲ್ಲಿ ಇಳಿಯತೊಡಗಿ, ಬೆಟ್ಟದ ಮೇಲೆ ಇಚ್ಛಾಮರಣಿಗಳ ಒಂದೂ ಉದಾಹರಣೆ ಇಲ್ಲದಾಯಿತು. ಇಬ್ಬರು ಕಂತಿಯರು ಮಾತ್ರ ಕಟವಪ್ರದ ಮೇಲೆ ವ್ರತಮರಣವನ್ನು ಕೈಗೊಂಡರು. ಶ್ರಮಣರ ನಿರ್ಗಮನದಿಂದ ಉಂಟಾದ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಮೂಲಸಂಘದ ವಿವಿಧ ಶಾಖೆಗಳ ಸದಸ್ಯರು ತುಂಬಿದರು.
ಆರರಿಂದ ಒಂಬತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಕಟವಪ್ರಕ್ಕೆ ಸೀಮಿತಗೊಂಡಿದ್ದ ಧಾರ್ಮಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ಹತ್ತನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡಬೆಟ್ಟಕ್ಕೆ ಹರಡಿ, ಕ್ರಮೇಣ ಕೊಳ್ಳ ಮತ್ತು ನೆರೆಯ ಗ್ರಾಮಗಳಿಗೂ ವಿಸ್ತರಿಸಿದವು. ಬೆಳ್ಗೊಳವು ಸಮೃದ್ಧ ಪಟ್ಟಣವಾಗಿ ಬೆಳೆದು ಬಗೆಬಗೆಯ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಮಾರುವ ವರ್ತಕರು, ರತ್ನಾಭರಣ ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳು ಇದರ ಮುಖ್ಯ ಓಣಿಗಳಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿದರು. ಬೆಳ್ಗೊಳ ಸಂಕೀರ್ಣವು ಅಭೂತಪೂರ್ವ ಭೌತಿಕ ಸಮೃದ್ಧಿಯನ್ನು ಕಂಡಿತು. ಚಿಕ್ಕಬೆಟ್ಟವು ದೇವಾಲಯಗಳಿಂದ ತುಂಬಿಹೋದರೆ ದೊಡ್ಡಬೆಟ್ಟದ ಮಹಾವಿಗ್ರಹದ ಸುತ್ತ ಒಂದು ಸುಂದರ, ಆಕ?ಕ ಸಂಕೀರ್ಣವು ಬೆಳೆಯಿತು. ಕೊಳ್ಳಪ್ರದೇಶವನ್ನು ದೇವಾಲಯ, ಮಠ, ಮನೆ, ಅಂಗಡಿ, ತೋಟ, ಕೆರೆ-ಕಟ್ಟೆಗಳು ತುಂಬಿದವು. ಸುತ್ತಮುತ್ತಲ ಹಳ್ಳಿಗಳು ಬೆಳ್ಗೊಳದ ಉಪಗ್ರಾಮಗಳಾದ
ಆರರಿಂದ ಒಂಬತ್ತನೆಯ ಶತಮಾನದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಕಟವಪ್ರಕ್ಕೆ ಸೀಮಿತಗೊಂಡಿದ್ದ ಧಾರ್ಮಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ಹತ್ತನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡಬೆಟ್ಟಕ್ಕೆ ಹರಡಿ, ಕ್ರಮೇಣ ಕೊಳ್ಳ ಮತ್ತು ನೆರೆಯ ಗ್ರಾಮಗಳಿಗೂ ವಿಸ್ತರಿಸಿದವು. ಬೆಳ್ಗೊಳವು ಸಮೃದ್ಧ ಪಟ್ಟಣವಾಗಿ ಬೆಳೆದು ಬಗೆಬಗೆಯ ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಮಾರುವ ವರ್ತಕರು, ರತ್ನಾಭರಣ ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳು ಇದರ ಮುಖ್ಯ ಓಣಿಗಳಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿದರು. ಬೆಳ್ಗೊಳ ಸಂಕೀರ್ಣವು ಅಭೂತಪೂರ್ವ ಭೌತಿಕ ಸಮೃದ್ಧಿಯನ್ನು ಕಂಡಿತು. ಚಿಕ್ಕಬೆಟ್ಟವು ದೇವಾಲಯಗಳಿಂದ ತುಂಬಿಹೋದರೆ ದೊಡ್ಡಬೆಟ್ಟದ ಮಹಾವಿಗ್ರಹದ ಸುತ್ತ ಒಂದು ಸುಂದರ, ಆಕ?ಕ ಸಂಕೀರ್ಣವು ಬೆಳೆಯಿತು.
