ದೀಪ್ತಿ

ಗುಣಾನಾಂ ವಾ ವಿಶಾಲಾನಾಂ ಸತ್ಕಾರಾಣಾಂ ಚ ನಿತ್ಯಶಃ | ಕರ್ತಾರಃ ಸುಲಭಾ ಲೋಕೇ ವಿಜ್ಞಾತಾರಸ್ತು ದುರ್ಲಭಾಃ || – ಭಾಸ : ಸ್ವಪ್ನವಾಸವದತ್ತ “ಉತ್ಕೃಷ್ಟ ಗುಣಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದವರೂ ಸದಾ ಸತ್ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ಮಾಡುವ ಸ್ವಭಾವದವರೂ ಸ್ವಲ್ಪ ಹುಡುಕಿದರೆ ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿಯಾರು. ಆದರೆ ಅನ್ಯರ ಒಳ್ಳೆಯತನವನ್ನು ಗುರುತಿಸಿ ಅಭಿನಂದಿಸುವುದರಲ್ಲಿ, ಕೃತಜ್ಞತೆಯನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಮಾಡುವುದರಲ್ಲಿ ಸಹಜವಾದ ಉತ್ಸಾಹ ತೋರುವವರು ಕಡಮೆ.” ಸುಸಂಸ್ಕೃತರ ಲಕ್ಷಣಗಳಲ್ಲಿ ಕೃತಜ್ಞತಾಭಾವಕ್ಕೆ ನಮ್ಮ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ ಉಚ್ಚ ಸ್ಥಾನವಿದೆ. ದೆಹಲಿಗೆ ಅನತಿ ದೂರದಲ್ಲಿ ಸಾರವಲ ಎಂಬ ಗ್ರಾಮ. ಅಲ್ಲೊಂದು ಬಾವಿ ಇದೆ. […]

ನಿಷೇವತೇ ಪ್ರಶಸ್ತಾನಿ ನಿಂದಿತಾನಿ ನ ಸೇವತೇ | ಅನಾಸ್ತಿಕಃ ಶ್ರದ್ದಧಾನ ಏತತ್ ಪಂಡಿತಲಕ್ಷಣಮ್ ||  – ಮಹಾಭಾರತ, ಉದ್ಯೋಗಪರ್ವ “ಯಾರು ಸದಾ ಒಳ್ಳೆಯ ಕೆಲಸಗಳಲ್ಲಿ ನಿರತನಾಗಿರುತ್ತಾನೋ, ಯಾರು ಕೆಟ್ಟ ಕರ್ಮಗಳಿಂದ ದೂರವಿರುತ್ತಾನೋ, ಯಾರು ಆಸ್ತಿಕನೂ ಶ್ರದ್ಧಾವಂತನೂ ಆಗಿರುತ್ತಾನೋ ಅವನು ಪಂಡಿತನೆನಿಸುತ್ತಾನೆ.” ಪಂಡಿತನ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಹೇಳಹೊರಟ ಈ ವಾಕ್ಯದಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ಜ್ಞಾನಸಂಗ್ರಹ ಶಾಸ್ತ್ರ ಜ್ಞಾನಾದಿಗಳಿಂದ ಪಕ್ಕಕ್ಕೆ ಸರಿದು ಅಂತರಂಗಸಂಸ್ಕಾರವನ್ನು ಪ್ರತಿಫಲಿಸುವ ಅಂಶಗಳನ್ನು ವಿಶೇಷಿಸಿ ಹೇಳಿರುವುದನ್ನು ಗಮನಿಸಬೇಕು. ಹತ್ತೊಂಬತ್ತನೇ ಶತಮಾನದ ನಡುಭಾಗದಲ್ಲಿ ಅಮೆರಿಕದ ಅಧ್ಯಕ್ಷನಾಗಿದ್ದ ಆ್ಯಂಡ್ರೂ ಜಾನ್ಸನನನ್ನು ಮಿತ್ರನೊಬ್ಬನು “ಮೂರ್ಖನು ಯಾರು, […]

ನೈವಾರ್ಥೇನ ನ ಕಾಮೇನ ವಿಕ್ರಮೇಣ ನ ಚಾಜ್ಞಯಾ | ಶಕ್ಯಾ ದೈವಗತಿರ್ಲೋಕೇ ನಿವರ್ತಯಿತುಮುದ್ಯತಾ || – ಸುಭಾಷಿತಸುಧಾನಿಧಿ “ಹಣದಿಂದಾಗಲಿ ಕಾಮದಿಂದಾಗಲಿ ಶೌರ್ಯಪರಾಕ್ರಮಗಳಿಂದಾಗಲಿ ಆಧಿಕಾರಿಕವಾಗಿ ಅಪ್ಪಣೆ ಕೊಡುವುದರಿಂದಾಗಲಿ – ಈ ಯಾವುದೇ ಮಾನವಾಧೀನ ಮಾರ್ಗಗಳಿಂದಲೂ ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಸರ್ವನಿಯಾಮಕವಾಗಿರುವ ದೈವಗತಿಯನ್ನು ತಪ್ಪಿಸುವುದು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ.” ಮನುಷ್ಯಪ್ರಯಾಸಗಳನ್ನೆಲ್ಲ ಸಫಲಗೊಳಿಸುವ ಅಥವಾ ವಿಫಲಗೊಳಿಸುವ ಅಧಿಶಕ್ತಿ ದೈವಗತಿ. ಇದನ್ನು ನಾನು ಮಾಡುತ್ತೇನೆ, ನಾನು ಶಕ್ತನಾಗಿದ್ದೇನೆ – ಎಂದು ಮನುಷ್ಯನು ಭಾವಿಸುವುದು ಭ್ರಾಮಕವಷ್ಟೆ. ವಿಧಿಯು ಅನುಕೂಲಕರವಾಗಿದ್ದರಷ್ಟೆ ಮನುಷ್ಯನು ನಾನು ಇದನ್ನು ಸಾಧಿಸಿದೆ ಎಂದು ಮೆರೆಯಬಹುದು. ದೈವದ ಲೆಕ್ಕಾಚಾರ […]

ಸುಜನೋ ನ ಯಾತಿ ವೈರಂ ಪರಹಿತಬುದ್ಧಿರ್ವಿನಾಶಕಾಲೇಽಪಿ | ಛೇದೇಽಪಿ ಚಂದನತರುಃ ಸುರಭಯತಿ ಮುಖಂ ಕುಠಾರಸ್ಯ ||  – ಸುಭಾಷಿತಸುಧಾನಿಧಿ “ಉಳಿದ ಲೋಕಕ್ಕೆಲ್ಲ ಸದಾ ಒಳ್ಳೆಯದಾಗಲೆಂಬ ಭಾವನೆಯನ್ನು ಅಂತರಂಗದಲ್ಲಿ ತುಂಬಿಕೊಂಡವನು ತನಗೆ ವಿಪತ್ತು ಎರಗಿದಾಗಲೂ ದ್ವೇಷಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಶ್ರೀಗಂಧದ ಮರವನ್ನು ತುಂಡರಿಸಿದಾಗಲೂ ಅದು ಆ ಕೊಡಲಿಯ ಬಾಯನ್ನು ಸುಗಂಧಮಯ ಮಾಡದಿರುವುದಿಲ್ಲ.” ದೇಶಾಟನ ಮಾಡಬಯಸಿದ್ದ ಶಿಷ್ಯನನ್ನು ಬುದ್ಧನು ಪರೀಕ್ಷಿಸಲೆಳಸಿದಾಗ ನಡೆದ ಪ್ರಶ್ನೋತ್ತರ ಇದು: “ಯಾರಾದರೂ ನಿನ್ನನ್ನು ನಿಂದಿಸಿದರೆ ನಿನಗೆ ಏನನ್ನಿಸುತ್ತದೆ?” “ಅವರು ಬರಿಯ ಬೈಗುಳ ಬೈದರು, ಹೊಡೆಯಲಿಲ್ಲ. ಆದ್ದರಿಂದ ಅವರು […]

ಅನಾಗತವಿಧಾತಾ ಚ ಪ್ರತ್ಯುತ್ಪನ್ನಮತಿಸ್ತಥಾ | ದ್ವಾವೇತೌ ಸುಖಮೇಧೇತೇ ಯದ್ಭವಿಷ್ಯೋ ವಿನಶ್ಯತಿ ||                                – ಪಂಚತಂತ್ರ “ಯಾವುದೋ ವಿಪತ್ತು ಬರುವುದಕ್ಕಿಂತ ಮೊದಲೇ ಪೂರ್ವಾಲೋಚನೆಯಿಂದ ಸಿದ್ಧ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆ ತೋರುವವನು, ಬಂದೊದಗಿದ ಸಂದರ್ಭಕ್ಕೆ ಹೊಂದುವಂತೆ ಸಮರ್ಥವಾಗಿ ಬುದ್ಧಿಯನ್ನು ತೊಡಗಿಸುವವನು – ಇವರಿಬ್ಬರೂ ತೊಂದರೆಗೆ ಸಿಲುಕಿಕೊಳ್ಳದೆ ನೆಮ್ಮದಿಯನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತಾರೆ. ಹೀಗಲ್ಲದೆ ಏನಾದರಾಗಲಿ ಎಂದು ಅಲಕ್ಷ್ಯದಿಂದಿರುವವನು ವಿನಾಶ ಹೊಂದುತ್ತಾನೆ.” ಬುದ್ಧಿಕೌಶಲದ ಸಾರ್ಥಕತೆ ಅದು ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಪ್ರಯೋಜನಕರವಾಗುವುದರಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಹಾನಿಯನ್ನು ನಿವಾರಿಸುವುದರಲ್ಲಿ ಇದೆ – ಎಂಬುದು ಮೇಲಣ ಪ್ರಸಿದ್ಧೋಕ್ತಿಯ ಆಶಯ. ಮೇಲೆ ವಿವೃತವಾದ ಎರಡು […]

ಗತಾರ್ಥಾನ್ನಾನುಶೋಚಂತಿ ನಾರ್ಥಯಂತೇ ಮನೋರಥಾನ್ | ವರ್ತಮಾನೇನ ವರ್ತಂತೇ ತೇನ ಮೇ ಪಾಂಡವಾಃ ಪ್ರಿಯಾಃ || “ಆಗಿಹೋದದ್ದಕ್ಕಾಗಿ ಅವರು ಮರುಗುತ್ತ ಕೂಡುವುದಿಲ್ಲ. ಯಾವಾವುದೋ ಹೊಸ ಆಸೆಗಳನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿಕೊಂಡು ಚಪಲಪಡುವುದಿಲ್ಲ. ಯಾವುದು ತಮ್ಮ ಪಾಲಿಗೆ ಒದಗಿದೆಯೋ ಅದನ್ನು ಸ್ವೀಕರಿಸಿ ತೃಪ್ತರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ. ಈ ಕಾರಣದಿಂದ ಪಾಂಡವರು ನನಗೆ (ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನಿಗೆ) ಪ್ರಿಯರು.” ಆಗಿಹೋದದ್ದನ್ನು ಚಿಂತಿಸುತ್ತ ಶೋಕಿಸಬಾರದು ಎಂಬುದರ ತಾತ್ಪರ್ಯ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಮರೆತುಬಿಡಬೇಕೆಂದಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ಪ್ರಯತ್ನವನ್ನು ಮೀರಿ ನಡೆದುಹೋಗುವ ಘಟನೆಗಳ ನೆನಪು ನಮ್ಮನ್ನು ದೀರ್ಘಕಾಲ ಕಾಡಿ ಅಸ್ವಸ್ಥರನ್ನಾಗಿಸಲು ಅವಕಾಶ ಕೊಡದೆ ಮನಸ್ಸಮಾಧಾನವನ್ನು ಅಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು […]

ಗುಣದೋಷೌ ಬುಧೋ ಗೃಹ್ಣನ್ನಿಂದುಕ್ಷ್ವೇಡಾವಿವೇಶ್ವರಃ| ಶಿರಸಾ ಶ್ಲಾಘತೇ ಪೂರ್ವಂ ಪರಂ ಕಂಠೇ ನಿಯಚ್ಛತಿ||                              – ಕುವಲಯಾನಂದ “ಚಂದ್ರನನ್ನೂ ವಿಷಗಳನ್ನೂ ಎರಡನ್ನೂ ಈಶ್ವರನು ಸ್ವೀಕರಿಸುತ್ತಾನಷ್ಟೆ. ಹಾಗೆಯೆ ವಿವೇಕಜ್ಞನಾದವನು ಇತರರ ಗುಣಗಳು, ದೋಷಗಳು ಎರಡನ್ನೂ ಗ್ರಹಿಸುತ್ತಾನೆ, ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಮೊದಲಿನದನ್ನು ಆದರಿಸಿ ಎರಡನೆಯದನ್ನು ಕಂಠದಲ್ಲಿಯೆ ತಡೆಹಿಡಿಯುತ್ತಾನೆ.” ಅಮೆರಿಕದ ಅಧ್ಯಕ್ಷನಾಗಿದ್ದ ಏಬ್ರಹಂ ಲಿಂಕನನಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಪ್ರಸಂಗ ಒಂದಿದೆ. ಲಿಂಕನನು ತನ್ನ ಸರ್ಕಾರದ ರಕ್ಷಣಾ ವಿಭಾಗದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥನಾಗಿ ಒಬ್ಬಾತನನ್ನು ನೇಮಿಸಿದ. ಆತನಾದರೋ ಉದ್ಧಟ ಸ್ವಭಾವದವನೆಂದು ಹೆಸರಾಗಿದ್ದ. ಲಿಂಕನನನ್ನು ವೈಯಕ್ತಿಕವಾಗಿಯೂ ಪದೇಪದೇ ನಿಂದಿಸುತ್ತಿದ್ದ. […]

ಸುಜನಾಃ ಪರೋಪಕಾರಂ ಶೂರಾಃ ಶಸ್ತ್ರಂ                          ಧನಂ ಕೃಪಣಾಃ | ಕುಲವತ್ಯೋ ಮಂದಾಕ್ಷಂ ಪ್ರಾಣಾತ್ಯವ                          ಏವ ಮುಂಚಂತಿ ||                                            – ರಸಗಂಗಾಧರ “ಸಜ್ಜನರು ಇನ್ನೊಬ್ಬರಿಗೆ ನೆರವಾಗುವ ಗುಣವನ್ನೂ, ಶೂರರು ಶಸ್ತçವನ್ನೂ, ಜಿಪುಣರು ಹಣವನ್ನೂ, ಕುಲಸ್ತ್ರೀಯರು ಲಜ್ಜೆಯನ್ನೂ ಪ್ರಾಣ ಹೋಗುವಾಗ ಮಾತ್ರ ಬಿಟ್ಟಾರು, ಬೇರೆ ಸಮಯದಲ್ಲಲ್ಲ.” ಸತ್ಪುರುಷರ ಪರಹಿತಚಿಂತನಪ್ರವೃತ್ತಿ, ಸೈನಿಕರ ಶಸ್ತ್ರಶ್ರದ್ಧೆ ಮೊದಲಾದ ಗುಣಗಳು ಅಂಥವರಲ್ಲಿ ಎಷ್ಟು ಸ್ವಭಾವಗತವಾಗಿರುತ್ತವೆಂದರೆ ಅವರಿಗೆ ಆ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಕೈಬಿಡುವುದು ಸಾಧ್ಯವೇ ಆಗದು. ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನನ್ನು ಯಾದವನೊಬ್ಬನು ಒಮ್ಮೆ “ನೀನೇಕೆ ಯುಧಿಷ್ಠಿರನನ್ನು […]

ಉಪಕರ್ತುಂ ಯಥಾ ಸ್ವಲ್ಪಃ ಸಮರ್ಥೋ ನ ತಥಾ ಮಹಾನ್ | ಪ್ರಾಯಃ ಕೂಪಸ್ತೃಷಾಂ ಹನ್ತಿ ನ ಕದಾಪಿ ತು ವಾರಿಧಿಃ || – ಸುಭಾಷಿತರತ್ನ-ಸಮುಚ್ಚಯ “ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರತಿಷ್ಠೆ ಇಲ್ಲದ ತುಂಬಾ ಸಾಮಾನ್ಯನು ಪರೋಪಕಾರ ಮಾಡುವಂತೆ ದೊಡ್ಡವನೆನಿಸಿಕೊಂಡವನು ಉಪಕಾರ ಮಾಡಲು ಎಷ್ಟೋ ವೇಳೆ ಶಕ್ತನಾಗದಿರಬಹುದು. ಬಾಯಾರಿಕೆಯನ್ನು ನೀಗಿಸಬಲ್ಲದ್ದು ಸೇದುವ ಬಾವಿಯೇ ಹೊರತು ಸಮುದ್ರವಲ್ಲ.” ಇದು ನಲವತ್ತು ವರ್ಷ ಹಿಂದೆ ನಡೆದ ಘಟನೆ. “ಏನು ಮಾಡುವುದಪ್ಪ, ನಿನಗೆ ದೊಡ್ಡ ಕಾಯಿಲೆಯೇ ಬಂದಿದೆ” ಎಂದು ರೋಗಿಗೆ ವೈದ್ಯ ವ್ಯಾಕುಲನಾಗಿ ಹೇಳಿದ – […]

ಯಸ್ಯ ವಾಙ್ಮನಸೀ ಶುದ್ಧೇ ಸಮ್ಯಗ್ಗುಪ್ತೇ ಚ ಸರ್ವದಾ | ಸ ವೈ ಸರ್ವಮವಾಪ್ನೋತಿ ವೇದಾಂತೋಪಗತಂ ಫಲಮ್ || – ಮನುಸ್ಮೃತಿ “ಯಾರ ಮಾತೂ ಮನಸ್ಸೂ ಪರಿಶುದ್ಧವಾಗಿವೆಯೋ ಮತ್ತು ಸಂಪೂರ್ಣ ನಿಯಂತ್ರಣದಲ್ಲಿವೆಯೋ ಅಂಥವನು ವೇದಾಂತಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ನಿರೂಪಿತವಾಗಿರುವ ಎಲ್ಲ ಫಲವನ್ನೂ ಪಡೆಯುತ್ತಾನೆ.” ಯಾವುದೊ ಕಾರ್ಯದಿಂದ ಕ್ಲೇಶದ ಅನುಭವ ಉಂಟಾಗುವುದು ಆ ಕಾರ್ಯದ ಹಿಂದಿರುವ ಮನಸ್ಸು ಶಬಲಿತವಾಗಿದ್ದಾಗ. ಗುರು ಗೋವಿಂದಸಿಂಹರ ಮನಸ್ಸು ವಿರಕ್ತಿಗೊಳಗಾಗಿತ್ತು. ಮಕ್ಕಳೂ ಸೇರಿದಂತೆ ತನ್ನವರೆಲ್ಲರನ್ನೂ ಕಳೆದುಕೊಂಡಿದ್ದರು. ಇನ್ನೂ ಬದುಕಿರುವುದರಲ್ಲಿ ಅರ್ಥವಿಲ್ಲವೆನಿಸತೊಡಗಿತ್ತು. ತಮ್ಮ ಉಯಿಲನ್ನು ಬರೆದರು. ಅದರಲ್ಲಿ ಒಕ್ಕಣಿಸಿದರು: “ನನ್ನವರೆಲ್ಲರ […]